Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Síða 58

Tímarit Máls og menningar
bindið sé nú í réttum skorðum eða
hann verði ef til vill einum tíu mín-
útum of snemma á ferðinni. Hann
getur þess eftir komu beggja til
Schönbergs, að Eisler hafi gefið
Schönberg 300 dali fyrir skurðað-
gerð á ungum syni hans. Schönberg
vildi ekki þiggja féð í fyrstu og
bauðst til að endurgreiða með smá-
um afborgunum. Eisler drap því á
dreif með léttu gamni og sagði, að
hann gæti ennþá sótt til hans nokkra
kennslutíma upp í skuldina. En
Schönberg sagði og byrsti sig: „Það
sem yður hefur ekki ennþá lærzt,
get ég ekki kennt yður úr þessu.“
Eisler hefur talað um þá ábyrgð,
þann heiðarleika í tónlist, er Schön-
berg hafi kennt sér að sjá og virða.
En þar við bættist ábyrgð af öðru
tagi. Hún var ekki sprottin af lögmál-
um tónanna, enda þótt hún birtist
síðar í tónlist Eislers, heldur þjóðfé-
lagslegum andstæðum, stéttastríðum
nútímans. Sú þrá gerði snemma vart
við sig hjá Eisler að sameina þessa
tvenns konar ábyrgð. Reynsla hans
rak þar á eftir.
A námsárum sínum er Eisler í
tengslum við framfarasinnaðan fé-
lagsskap æskumanna og fær sín fyrstu
kynni af ritum Marx og Engels. Árið
1916 er hann kvaddur til herþjón-
ustu. í skotgröfunum skilst honum til
fulls eðli styrjalda og orsakatengsl
við heimsvaldastefnuna. Oreigabylt-
ingunni 1917 fagnar hann sem eld-
ingu nýrrar tíðar. Eisler gerðist sós-
íalisti. Eftir styrjöldina tekur hann
aftur til við tónlistarnámið, en hin
róttæka verkalýðshreyfing verður nú
einnig og ekki síður kennari hans —
og hann leit jafnan á sig sem trúan
lærisvein hennar, á meðan honum
entist aldur. Frá 1922, en hann er þá
enn við nám hjá Schönberg, leitar
þessi spurning æ fastar á hann: Fyrir
hverja sem ég tónverk? Þroskaferill
hans næstu ár ákvarðast af þeirri við-
leitni, að samrýma tónsmíðastarfið
j)jóðfélagsskilningi sínum og félags-
legri ábyrgð. En frammi fyrir þeim
meginvanda hafa öll framfarasinnuð
og sósíölsk tónskáld staðið til þessa
dags, á því breytingaskeiði frá kapí-
talisma til sósíalisma, sem nú er að
renna.
Eisler hafði naumast tiltæk nokkur
lausnarorð í tónlistarefnum árið
1922. Þau lausnarorð, sem hann
fann, voru fyrst og fremst pólitísk.
Og þetta var sprengiefnið, sem fólst
í afstöðu hans til kennara síns. Schön-
berg, blindur á félagslegar andstæður
síns tíma, hélt að hugmyndir nem-
andans væru grillur, sem hann hefði
fengið út úr fátækt og umkomuleysi.
„Sjáið þér nú til,“ sagði hann löng-
um við lærisvein sinn, „ég get ekki
vanið yður af sósíalisma, en tíminn
venur yður af honum. Þegar þar að
kemur, að þér borðið tvær máltíðir
á dag í fyrsta sinn á ævinni, eignizt
þrennan alklæðnað og dálitla vasa-
168