Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Síða 60

Tímarit Máls og mcnningar
bergs, og má geta sér til um hvers
efnis þau hafi verið. En sá hinn sami
gerði sér lítið fyrir og flutti Schön-
berg. Að því er Zemlinsky bar, hafði
Eisler sagt meðal annars, að hann
fjarlægðist æ meir þessi tízkufyrir-
bæri, hefði lítið dálæti á tólftóna-
verkum og teldi þau ekki góða tónlist,
ef tónlist skyldi þá kalla.
Schönberg og Eisler skiptast nú á
löngum bréfum og er mikið niðri
fyrir. Schönberg ber honum svik á
brýn og segir, að „hann vilji láta
gera mikið veður út af skoðunum sín-
um, enda þótt þess verði enn ekki
vart í verkum hans, að hann hafi tek-
ið neinum sinnaskiptum, sem sé, þótt
tónsmíðastíll sá, sem ætti að bera
vitni um sinnaskiptin, sé enn hvergi
sýnilegur . . .“ „Ég hef samið í öðr-
um stíl en Mahler og Zemlinsky,“
segir hann í öðru bréfi, „en aldrei
fundið neina þörf á að standa í and-
ófi gegn þeim. Og því aðeins, að um
andstæður sé að ræða, getur talizt
nauðsynlegt að sýna lit á þennan hátt
í tæka tíð.“
Bréfinu, þar sem Schönberg stað-
festir svo að segja djúpið á milli sín
og Eislers, lýkur annars á þessum
drengilegu og átakanlegu orðum:
„Og ef ég gæti rétt yður hjálpar-
hönd með einhverjum hætti, þá meg-
ið þér vita, að það væri ný yfirsjón
gagnvart mér, ef þér segðuð mér ekki
frá því.“
Að einu leyti verður að viðurkenna
að Schönberg hafi haft rétt fyrir sér.
Raunin er sú, að sannfærandi vitnis-
hurður um sinnaskipti Eislers verður
ekki fundinn í verkum hans árið
1926. Þess var að vísu skammt að
bíða, og jafnframt að enn skýrar
kæmi í ljós, að það, sem á milli bar,
væri enn meira í grundvallaratriðum
en ágreiningsefni forsprakka fyrir
mismunandi stefnum í borgaralegri
tónlist. Og merki þess má raunar
finna þá þegar, ef verk Eislers eru
rýnd með síðari þróun hans í huga,
að hann var tekinn að leita nýrra
leiða. En um það verður síðar rætt.
í Berlín varð Eisler önnum kafinn
á vegum hinnar róttæku verklýðs-
hreyfingar. Um 1927 hefst hið frjóa
samstarf hans og þeirra Weinerts,
Brechts og litlu síðar einnig Buschs
og annarra róttækra listamanna.
Hann rýnir og skilgreinir sem marx-
isti þær ógöngur, sem borgaraleg tón-
list er komin í vegna liins almenna
öngþveitis og kreppu auðborgara-
þjóðfélagsins. Hann leggur stund á
rannsóknir í sögu, heimspeki, hag-
fræði og tónlistarsögu; ekki síðar en
upp úr 1927 gerir hann í skörpu máli
grein fyrir skoðunum sínum á hinu
borgaralega tónlistarlífi og hlutverki
nýrrar róttækrar listar í blaðagrein-
um, ritgerðum, listdómum og fyrir-
lestrum. Næstu áratugi gerði hann
þeim æ fyllri skil, sérgreindi þær,
leiðrétti í ýmsu og dýpkaði. Margt
kemur þar nú kunnuglega fyrir. Því
170