Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Blaðsíða 9

Herbert Marcuse
Um valdbeitmgu í andófshreyfmguimi
[Herbert Marcuse er nú með' frægustu heimspekingum sem uppi eru, en frægð
hans byrjaði seint. Hann er oft nefndur í sambandi við andspymuhreyfingar
stúdenta og jafnvel talinn lærifaðir þeirra, en áhrif hans meðal stúdenta munu
þó vera mest í Bandaríkjunum og Þýzkalandi. Kenningar Marcuse, einkum
þær sem snúast um eðli iðnaðarþjóðfélags nútímans, eru umdeildar, og stundum
rangtúlkaðar; eins og eðlilegt er eiga þær einkum rætur að rekja til aðstæðna í
Bandaríkjunum; en óneitanlega eru skilgreiningar hans athyglisverðar og
ritháttur hans ekki aðeins heimspekilegur heldur glæsilegur og dramatískur.
•— Marcuse fæddist í Berlín árið 1898, fluttist burt úr Þýzkalandi 1933, dvald-
ist um tíma í Genf og París og hélt síðan til Bandaríkjanna, þar sem hann
hefur síðan verið háskólakennari í heimspeki og félagsfræði. Helztu bækur
hans eru: Eros and Civilization: A Philosophical Inquiry into Freud, 1955;
Soviet Marxism: A Critical Analysis, 1958; One-Dimensional Man: Studies in
the Ideology oj Advanced Industrial Society, 1964. Síðastnefnda bókin er talin
höfuðrit Marcuse, og hafa sumar niðurstöður hennar verið allmjög gagnrýndar,
ekki sízt af marxistum. Allar þessar bœkur em einnig til á þýzku. Dálítið úrval
úr ritgerðum Marcuse hefur verið gefið út í tveim bindum: Kultur und Gesell-
schaft, 1965, og á þessu ári komu út fáeinar nýlegar greinar og fyrirlestrar í
bókinni Psychoanalyse und Politik. Fyrirlesturinn hér á eftir er þýddur úr
þeirri bók. — S. D.]
Á vorum dögum verður róttæk and-
ófshreyfing ekki könnuð nema frá
hnattstæðum sjónarhóli, en sé hón
skoðuð sem einangrað fyrirbæri
verður hún öll rangtúlkuð. Ég mun
ræða við yður um þessa andófs-
hreyfingu frá þessu sjónarmiði og
taka einkum dæmi af Bandaríkjun-
um. Þér vitið, að ég tel andófshreyf-
ingu stúdenta meðal úrslitaþátta um-
skiptanna á vorum dögum, vissulega
ekki þannig að skilja, svo sem mér
hefur verið brugðið um, að hún sé
umsvifalaust byltingarafl, heldur einn
hinna sterkustu þátta, sem ef til vill
getur einhverntíma orðið byltingar-
afl. Þess vegna er það ein brýnasta
þörf pólitískrar herstjórnarlistar á
þessum árum að koma á tengslum
milli andófshreyfinga stúdenta í ýms-
um löndum. Það eru varla nokkur
tengsl á milli stúdentaandófsins í
103