Tímarit Máls og menningar - 01.10.1968, Blaðsíða 96

Timarit Máls og mcn ningar
orðið um það að ræða að snúa heiin
aftur. Gorkí, sem var berklaveikur
sem fyrr segir, settist að á Italíu, á
eynni Capri.
Ekki leið á löngu þar lil Capri var
með nokkrum hætli orðin rússnesk-
ur helgistaður. Þangað fóru pílagrim-
ar í stríðum straumum, menntamenn
rússneskir, stjórnmálamenn og al-
þýðufólk. Þangað sendu menn ótal
bréf og fyrirspurnir, ekki sízt fólk
frá baksviði lífsins sem vildi fylgja
fordæmi Gorkís og skrifa saman bæk-
ur. Til Capri sendu lögreglumenn og
hórur, bændur og járnsmiðir, stúd-
entar og vinnukonur Ijóð sín og sög-
ur, klaufaleg, barnaleg, einlæg eða
sjálfbirgingsleg. Og öll þessi handrit,
sem skiptu hundruðum, las Gorkí
með athygli, skrifaði höfundum, leið-
beindi þeim, sendi þeim bækur. Þarna
var að hefjast einn þáttur þess upp-
eldisstarfs á sviði menningar sem
síðar varð ótrúlega umfangsmikið í
lífi Gorkís.
Jafnframl þessu skrifaði Gorkí
mikið, bæði leikrit og skáldsögur.
Sem fyrr segir hafði hann fyrstur
komið með róttæka verkamenn inn á
svið bókmenntanna, við þá batt hann
vonir sínar um að heiminum vrði
breytt, um fegurra mannlíf. í þess-
um verkum eru hinar nýju jákvæðu
hetju Gorkís að vísu mættar, en þær
eru sjaldan í þungamiðju eins og í
Móðurinni. Miklu ítarlegri er lýsing
Gorkís á andstæðingum þessara bylt-
ingarmanna í verkalýðsstélt •—- á
kaupsýslumönnum, iðj uhöldum og
þeirra skylduliði. Þar dregur liann
upp mikinn sæg af litríkum persón-
um, ofsafengnum í fésýslu, harð-
stjórum á heimili og stjórnpalli, full-
komlega ófyrirleitnum í umgengni
við réttvísi og mannúð. Um leið túlk-
ar hann grimman lífsþorsta og rúblu-
þorsta þessa heims sem stutt gaman
skemmtilegt — þetta er fólk sem
rambar á barmi stórslysa og hruns
fjárhagslegs og siðferðilegs — fáir
hafa af slikri kunnáttu sem Gorkí lýst
hnignun og uppdráttarsýki voldugra
fjölskyldna.
Ég hef tvívegis getið um leit Gor-
kís að hinni jákvæðu persónu •—
meðal berfætlinga og róttækra verka-
manna. Þetta er ekki að ástæðulausu.
Sköpun persóna, sem væru einskonar
holdtekning ágætra hugsjóna hvers
tíma, var alla nítjándu öldina mikið
viðfangsefni í rússneskum bókmennt-
um og gagnrýni. Þetta var ekki nema
eðlilegt — vegna pólitísks ófrelsis
fluttust flestöll meiriháttar deilumál
yfir á svið bókmenntanna í Rúss-
landi. Rússneskir rithöfundar ætluðu
verkum sínum mikinn hlut flestir, og
það er því ekki undarlegt þótt þeir
umfram aðra reyndu að snn'ða per-
sónur, sem væru nýtilegir fulltrúar
þess sannleika sem þeir vildu boða.
Dostoéfskí var einn þeirra, hann
reyndi að skapa sem fullkomnasta og
kristilegasta menn í Miskjín greifa í
■s
190