Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Blaðsíða 31

hjálpa sér um fiskæti á tvo hesta, en
Siguröur sendi hann út í Vestmanna-
eyjar, „sagðist ei geta af sjálfs efn-
um“. Og annað skipti lá leið hans
um Flj ótshlíð austur í Reynishverfi
að sækja þangað gjöld. Fyrsta árið
á Reynistað fór hann í fuglveiði á
skip klausturhaldarans í Drangey og
„þá er þeirri vertíð linnti, gaf eg mig
í lestaferð austur á land að kaupa
fisk fyrir móður mína og aðra“, og
aftur næsta sumar og eins síðasta
árið sem hann var á Reynistað, 1754.
„Voru þá harðindi dottin á í Norð-
urlandi, að eg hlaut nú að kaupa
hæði kýr og hesta“. A ferðum þess-
um vandist hann volkinu, lenti í
mörgum hrakningum, kynntist fólki
syðra og háttum þess. Þá höfðu líka
atvik gerzt í lífi Jóns er losuðu um
bönd hans í átthögunum og ýttu und-
ir þau hjónin að hverfa burt úr
Skagafirði. Dauða Jóns Vigfússonar
hafði borið að með sviplegum hætti.
Hann fannst eftir nætursvall örendur
í rúmi sínu og rógtungur báru það
út að Jón Steingrímsson væri við at-
burði riðinn, og átti sá draugur eftir
að verða vakinn upp síðar á ævi
Jóns. Þá voru aðrir sem öfunduðust
yfir að hann fékk ekkju klaustur-
haldara, og má segja að þeim hjón-
um hafi ekki verið meira en svo vært
í Skagafirði. Enn var það að stjúp-
hörn Jóns áttu jarðir í Mýrdal, Reyni
og Dyrhóla, sem lítil gjöld komu
eftir nema eigendur væru nær.
Hetjusaga frá átjándu öld
En þetta eru aðeins hin ytri til-
drög. Hinar raunverulegu orsakir
liggja dýpra, í hallærunum sem yfir
dundu nyrðra, í sjálfri örlagasögu
aldarinnar. Og verður ekki slegið á
frest að skyggnast um aldarfarið og
horfa í landsins myrku djúp.
Við erum stödd á miðri 18. öld.
Þetta er fimmta öldin sem íslending-
ar húa undir erlendri stjórn, rétt-
trúnaður lúterskunnar er smoginn
þeim í merg og bein, einokunin hef-
ur staðið hálfa aðra öld, einveldið
hefur drottnað í heila öld, menn hafa
eftir allan þennan tíma beygt sig
loks að fullu og öllu undir sameinað
vald kóngs og kirkju, fjötrarnir hafa
lagzt með fullum þunga að þjóðar-
líkamanum, svo að hann fær sig ekki
hrært. Hörmangarafélagið, illræmd-
asta einokunin, stendur í blóma sín-
um, neyðin herjar landið, verzlunar-
hættirnir hindra alla bjargræðisvegi,
ekkert má út af bregða í árferði að
fólkið ekki svelti og hrynji niður,
en sömu ár og þúsundir deyja úr
sulti er flutt meira af matvælum út
úr landinu en til landsins. Hver plág-
an dynur yfir þjóðina af annarri, og
því skæðari sem lengra líður á öld-
ina og lengra líður á ævi Jóns Stein-
grímssonar. íbúatala íslands kemst
lægst á þessari öld, þrisvar sinnum
niður úr 40 þúsundum. Þegar mann-
talið var tekið 1703 var mannfjöldi
á öllu landinu 50.444, og samkvæmt
237