Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Blaðsíða 32

Tímarit Máls og menningar
athugun Skúla Magnússonar á mann-
tali þessu var þá rúmlega áttundi
hver maður hreppsþjarfi eða flæk-
ingur. Þetta var arfur 17. aldar og
var varla að búast við að þjóð sem
svo var komin þyldi stór áföll. En
aldrei urðu þau þyngri né fleiri en
á 18. öld og því þyngri sem leið fram
yfir hana miðja. Árið 1751 ollu harð-
indi mestu tjóni í Norður-Múlasýslu,
og prestar sem aðrir lentu á vergang.
Á árunum 1756 og 1757 gekk mann-
fallið mest yfir Norðurland, einmitt
þegar Jón Steingrímsson hrekst burtu
úr Skagafirði. Þorkell Jóhannesson
segir um þennan mannfelli í íslands-
sögu sinni að seint verði „með orð-
um lýst þrautum og þjáningum, ógn
og dauðans kvíða, sem yfir þyrmdi
þessi ár, er kvöldu lífið úr 15—20
mönnum af hverju hundraði". En
það átti eftir að sverfa harðar að.
Þannig grípur hallærið nyrðra inn
í ævisögu Jóns Steingrímssonar. Eru
það ekki þessir þungu straumar sem
djúpt undir niðri bera hann burt úr
átthögunum, hverjar ástæður aðrar
sem verða greindar? Verður manni
ekki því ljósara sem lengra líður á
ævisögu hans að það er undan þess-
um aldarörlögum sem hann er að
flýja, að undan dómi þeirra er hann
að reyna að skjóta sér?
Jón Steingrímsson er 28 ára þegar
hann flyzt austur í Mýrdal, og líður
langur kafli í ævi hans án stórtíð-
inda eða vitnisburðar um að skapa-
nornirnar ætli honum stærri hlut en
öðrum, og hann virðist hafa hrakið
af höndum sér ófreskju aldarinnar.
Hann er fullur af lífsþrótti og sæmi-
lega efnum búinn og gerist kapps-
fullur hóndi er brýzt áfram af harð-
fengi og kemst í álnir. Hann er fyrstu
árin á Hellum og „fljótt yfir að fara,
blessaði guð mig svo á þeirri jörð
í 5 ár, að eg skildi þar eftir, þá eg
burt fór, 4 kúgildi, en rak í burtu
6 kýr, 1 hndr og 5 af sauðfé ... Eg
keypti að og byggði þar 6 skipparta
og bát, fyrir utan einn hálfan hlut —
og svo selabát, hvern eg brúkaði til
fuglveiðar. Var hann þar raunar mín
þarfasta eign“. Hjá Einari umboðs-
manni á Hellum lærði hann „for-
mennsku og alla háttsemi við sjó.
Var hann bæði upp á veður, brim
og lendingar einn sá skýrasti og var-
eygðarsamasti maður, sem þá var
til“.
Jón var þannig allur í veraldar-
vafstri og afhuga prestskap en tók að
sér nauðugur er annar missti hemp-
una að gerast prestur yfir Ut-Mýr-
dalnum og var vígður í Skálholti
1760 af Finni biskupi, og var síðan
prestur á Felli í 17 ár. í prestskapn-
um átti hann mótdrægt og í erjum
við sóknarbörnin og síðast í þrasi og
málaferlum út af jarðartolli, og „því
setti ég mér fast í hug að komast
þaðan í burtu, meðan næði og frið-
arstund væri til“. En þeim mun bet-
238