Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Blaðsíða 39

hann væri að semja bókmenntalegt
verk og ekkert sé gert til að sníða
það til að listrænum hætti eftir nein-
um reglum, þá er margsinnis svo í
þessari ævisögu að maður staldrar
við undrandi og rekur sig á furðu-
lega hluti sem hvergi eiga heima
nema í skáldskap, þar sem staðreynd-
irnar sem frá er sagt komast ekki
fyrir í sagnfræðinni og eins og brjót-
ast inn í heim skáldskapar og ímynd-
unar, taka á sig kynngi eða dul
mannlegra örlaga, sem engin sagn-
fræði getur rakið til upphafs síns, og
sagan lyftir sér yfir stund og stað
og gefur sýn sem getur ekki borið
annað nafn en vera skáldleg.
Ævisaga Jóns Steingrímssonar
kemur inn á sínum stað í íslands-
sögunni sem hún getur hvergi átt
heima nema þar, hvorki á öðrum
tíma né í öðru landi né undir öðrum
skilyrðum. Um leið og hún rís yfir
stund og stað er hún eins bundin
stund og stað og nokkur bók getur
verið: 18. aldar ísland, það er henn-
ar afsökun og hennar vegsemd, henn-
ar smæð og hennar stærð, fátækt
hennar og auður.
En þótt ævisaga þessi falli inn í ís-
landssöguna og beri henni ljósasta
vitni er hún fjarri því að láta sig
þjóðarsöguna nokkru skipta eða segi
frá stjórnarháttum, atvinnulífi eða
verzlunarmálum sem þá voru efst á
baugi, eða snerti í beinum skilningi
frelsisbaráttu íslendinga. Orðið ís-
Hetjusaga frá átfándu öld
lendingur kemur sennilega ekki fyrir
í bókinni og vafasamt að íslenzk
þjóð eða ísland sé lj ós hugmynd fyrir
Jóni Steingrímssyni, en Norðurland
nefnir hann á einum stað fósturjörð
sína. Hann er samtíðarmaður hæði
Eggerts Ólafssonar og Skúla Magn-
ússonar, en hvorki ættjarðarást Egg-
erts né hetjubarátta Skúla gegn ein-
okunarverzluninni koma með einu
orði við sögu Jóns, og eru þeir Skúli
þó kunnugir og eiga oft skipti saman.
Þó að sultur og neyð hrópi af síðum
þessarar bókar, sér þar ekki styggð-
aryrði um kaupmenn, fremur en þeir
ættu enga sök. Hann er samtíðar-
maður Jóns Eiríkssonar, en lifir í
öðrum heimi, ber ekki á sama hátt
og hann fyrir brjósti framtíð lands
og þjóðar, og varla hefur hann gert
sér grein fyrir þegar hann kepptist
við jarðarbætur, að Jón Eiríksson
var í rauninni aflið sem stóð á bak
við hann og ýtti undir hann. Engin
vitneskja verður sótt í bók JónsStein-
grímssonar um stjórnarfar dana á
íslandi, en honum er í bernskuminni
er hann „sá danska þjóð“,kaupmann-
inn á Hofsós, er vék góðu að honum,
og þar næst Ludvig Harboe, líkt og
hann rifjar upp með stolti þegar
hann var fenginn til að disputera og
yrkja á latínu og sigraði í „gramma-
tísku stríði“. Latínan stendur honum
ólíkt nær en landstjómarmál, eða
segja má í nútíma skilningi að þau
hafi verið honum alger latína, hann
245