Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 25

Herbert Marcu.se
byltingar-hugmyndum eða tilraunum er inngróinn þáttur þessa þjóðskipu-
lags“.
Marcuse gerir í þessu sambandi grein fyrir þeim breytingum sem hann
telur hafa orðið á verklýðsstéttinni í iðnaðarþjóðfélögum nútímans. Helztu
atriðin eru þessi: Sífellt dregur úr því sem kosta þarf til líkamlegrar vinnu.
í helztu iðnaðargreinum dregur úr tölu verkamanna í hlutfalli við þá sem
hafa á hendi allskonar eftirlits- og þj ónustustörf. Þetta breytta eðli vinnunnar
breytir viðhorfi og hugsunarhætti. Hinn nýi tæknilegi starfsheimur sljóvgar
hina neikvæðu afstöðu verklýðsstéttarinnar til þjóðskipulagsins. Niðurstaðan
er: hún berst ekki fyrir byltingu.
Engu að síður er þetta þjóðfélag, þó að yfirgnæfandi meirihluti þegnanna
sætti sig eða sé látinn sætta sig við það, utan frá séð í heild óviðunandi
fjarstæða, eins og lýst var í upphafi bókar. Það hefur alla möguleika til að
gera mannlífið farsælt en hagnýtir þá ekki. „Á vorum dögum er varla til
sá vísindamaður eða sérfræðingur sem taka má alvarlega — ekki fremur
innan borgarastéttarinnar —, að hann neiti möguleikum á því að útrýma
megi sulti og örbirgð með þeim tæknilegu framleiðsluöflum, efnalegum og
andlegum, sem þegar eru fyrir hendi. Eins eru allir sammála um að þetta
nútíma ástand stafar af hinu pólitiska skipulagi“. Samt eykst og viðgengst
skortur og neyð. Af þessu ástandi nútíma þjóðfélags, ekki sízt „velferðar-
ríkisins“ eins og Marcuse kemur það fyrir sjónir í Bandaríkjunum, dregur
hann upp skarpa mynd. Vísindalegar og tæknilegar framfarir hafa orðið tæki
til yfirdrottnunar. Slægð vizkunnar vinnur eins og svo oft áður í þágu valds-
ins. Undir stjórn hinnar þvingandi heildar er frelsinu snúið í ófrelsi. Þegnar
hins háþroskaða iðnaðarþjóðfélags eru „eimaðir“ þrælar, en þrælar eigi að
síður. Þrældómurinn hefur tekið á sig hina hreinu mynd þar sem menn eru
orðnir alger verkfæri, „smækkaðir niður í það ástand að vera hlutir“ (með
orðum Frangois Perroux).
Þessu þjóðfélagi verður að umbylta frá rótum. Það er um heildina að
tefla. Vandamálið er heildin. Skipulaginu verður að kollvarpa og eigindar-
breyting að fara fram. Marcuse heldur sér þannig fast við byltingarsjónar-
miðið, en þar sem hann telur hana ekki lengur eiga rætur né aflvaka í
stéttaandstæðum eða efnahagsþróun þj óðfélagsins sveigir hann byltingar-
hugmyndir sínar frá marxismanum inn á aðrar brautir. Þegar byltingar-
kenningin að hans dómi á sér ekki framar hald innan þjóðfélagsins verður
gagnrýnin að koma „utan frá“ og taka jafnt til hinnar jákvæðu sem nei-
kvæðu, hinnar skapandi sem eyðandi stefnu í þjóðfélaginu, til þj óðfélagsins
15