Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 28

Tímarit Máls og menningar
í Vesturþýzkalandi honum rit, sem aðallega felur í sér gagnrýni á kenningu
hans og ritar Jiirgen Habermas, annar lærifaðir ungu kynslóðarinnar, þar
inngang og segir að einungis and-gagnrýni hæfi heimspekingi gagnrýninnar.
Einn af þeim, sem í rit þetta skrifar, er prófessor Wolfgang Fritz Haug og
skilgreinir ekki sízt skemmtilega málfar og stíl Marcuses. Hann telur að texti
hans beri einkenni lýsingar sem gerð sé utan frá, stíllinn sé ekki kryfjandi
og því gerólíkur rithætti Karls Marx, er sundurgreini í þjóðhagfræði sinni
hin flóknustu fyrirbæri og geri augljósar andstæðurnar sem í þeim felast.
Hins vegar séu lýsingar Marcuses á fyrirbærunum almenns eðlis og yfir-
horðslegar. Hann tali máli fyrirbæranna án þess að skilgreina eðli þeirra.
í þessari aðferð, að vera lýsing utan frá, láti mest á sér bera ákveðin tegund
líkinga, tam. „hamingjusamt hjónaband hins jákvæða og neikvæða“, sem
Marcuse telur vera einkenni hins ríkjandi ástands, ennfremur „einnar víddar
þjóðfélag“. í þeirri líkingu vilji Marcuse spegla eðli fyrirbæra þess, en
reyndar án þess að taka á sig krókaleið skilgreiningar eða brjóta það til
mergjar í einstökum atriðum. „Einvíddar þjóðfélag“ og „hamingj usamt
hjónaband“ andstæðna segi: milli hins sundurleita, andstæða og mótsagna-
kennda séu fastofin samtengsl, en ekki sé gerð grein fyrir hvernig þau eigi
sér stað, heldur látin fá beinar nafngiftir. Nöfnin á andstæðunum séu tengd
í eitt málfarslega og þau eigi sér samastað milli goðsagnar og þversagna,
fái á sig einhvern leyndardómsblæ, eins og Marx hafi lýst í Blætiseðli vör-
unnar. í rithætti sínum skipi Marcuse mótsögnunum í einingu sem í felist
fjarstæða, svo sem „skynsemi er orðin óskynsemi“. Þverstæður af þessu tagi
skipi fyrirrúm í stíl Marcuses. Hann tali um „ónauðsynlega nauðsyn“, „frels-
un er sé þrælkun“, „sælu í vansælu“, „trúlausa trú“, „þrúgandi frelsi“ osfrv.
Slík stílfærsla geti dregið að sér athygli og haft aðdráttarafl, en þverstæður
ákveðinna fyrirbæra einokunarauðvaldsins verði þó ekki með kenningu, sem
beiti slíkum stíl í áhrifaskyni, sundurgreindar né brotnar til mergjar, heldur
aðeins nafngreindar og oft á tvíræðan hátt.
Eflaust hefur þessi skarpi stíll á ritum Marcuses stuðlað að því að kenn-
ingar hans hafa náð eyrum æskufólks og menntamanna. En þær hafa ekki
aðeins að stíl heldur og byltingarinntaki á sér einkenni nýstárleikans er
einatt heillar. Með afdráttarlausri kröfu um eitthvað algerlega nýtt vekja
þær uppreisnaranda með æskunni og beina athygli hennar að því að skipu-
lagið sem hún býr við sé óþolandi og jafnframt leiða þær huga hennar að
þjóðfélagsvandamálunum, fela í sér áskorun til hennar um að kynna sér
þau, og þar sem kenningar marxismans koma jafn oft við sögu, jafnvel þótt
18