Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 59

Um nokkra þœtti brezkrar menningar
atriði upp í víðara fræðilegu samhengi. í þessum skilningi varð félagsfræðin
til sem vísindagrein sem selti sér það mark að framkvæma allsherjarnýskipan
hinna félagslegu eininga. Það var þetta sem gaf henni sinn sérstaka svip.
Og það er engin tilviljun að þetta leiddi síðar til hinnar stórfenglegu athafna-
kenningar Parsons sem spannaði yfir alla þætti hinnar félagslegu tilveru í
þessu eina kerfi greiningarhugtaka sem sett var upp. Hver sem niðurstaða
þessarar tilraunar varð svo í reynd, fól hún allt frá upphafi í sér þann metnað
að skapa slíka allsherjarsamhæfingu.
En félagsfræðin var sjálf að miklu leyti (ekki einvörðungu) svar við al-
tæku fræðikerfi, sem áður var til. Það fór ekki leynt að henni var teflt fram
af borgarastéttinni á meginlandi Evrópu sem mótvægi gegn marxismanum.
Öll rit Webers um hagfræði og þjóðfélagsmál eru samfellt, óbeint andsvar
við þeim marxisma sem verkalýðsstéttin í Þýzkalandi keisarans hafði gert
að fræðikenningu sinni. Hann fjandskapaðist við verkalýðshreyfinguna á
stjórnmálasviðinu unz yfir lauk. Pareto reyndi að berjast gegn hinu frum-
stæða „skrílæði“ sósíalismans með því að rita heiftúðug árásarrit á Marx,
en Durkheim freistaði þess að aðhæfa þennan marxisma endurbótasinnuðum
viðhorfum franskra raunspekisinna. Djúpstæður ótti við fjöldann og vitundin
um væntanlega sundurliðun þjóðfélagsbyggingarinnar blasir við í ritum
þeirra allra með tölu. Marxisminn hafði verið hálfri öld fyrr á ferðinni en
klassísk félagsfræði. Hann var ólíku þróttmeiri samhæfing sjálfstæðra vís-
indagreina og gæddur slíku víðfeðmi að félagsvísindi borgarastéttarinnar
hafa aldrei síðar komizt neitt í námunda við það. Hugsun Marx fól í sér —
svo að notuð séu hin sígildu orð Leníns — samtengingu þýzkrar heimspeki,
pólitískra hugmynda Frakka og enskrar hagfræði. Það rannsóknarsvið sem
hin klassíska félagsfræði setti sér, hafði verið grundað áður og á betri og
miklu víðfeðmari hátt. Sú leið er Marx fór var að gagnrýna og samlaga á
nýjan leik hin ólíku menningarkerfi samtíðar sinnar. Hann byrjaði með því
að gagnrýna heimspeki Hegels efnislega og sýndi fram á að henni var um
megn að skýra stjórnmálalega grundvallarskipan samfélagsins og rikisvaldið.
Því næst kippti hann grundvellinum undan stefnu og starfi Proudhons á
stjórnmálasviðinu og sýndi fram á að hann var ófær um að gera sér grein
fyrir efnahagslegri uppbyggingu hins borgaralega þjóðfélags. Síðan hratt
hann hagfræðikenningum Ricardos með því að færa sönnur á að höfundi
þeirra væri ekki ljóst hvað væri sjálfur kjarni kapítalismans sem framleiðslu-
skipunar á ákveðnu söguskeiði. Þegar Marx hafði að lokum fellt saman í
eina heild gagnrýni sína á öllum þessum sviðum, þá fullþroskaður hugsuður,
4 TMM
49