Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 67

Um nokkra þætti brezkrar menningar
þverstæðu, er vakið hefur furðu jafnt Evrópubúa sem Bandaríkjamanna sem
kynnzt hafa ensku þjóðlífi. Sú þverstæða sem hér um ræðir er, að mennta-
mennirnir virðast aðlaga sig þjóðfélaginu í stað þess að vera í andstöðu við
það. Margir þeirra menntamanna sem hann ræðir um höfðu hlotið menntun
sína í Cambridge, en þar ríkti í þann tíð hinn hærugrái og holdugi Henry
Sidgwick (hann var mágur Balfours forsætisráðherra). Hugmyndaheimur
og andrúmsloft þessa staðar hefur á lifandi hátt verið dregið fram í dags-
ljósið af síðari tíma aðdáendum. Verk Harrods um ævi Keynes hefst á þeirri
eftirminnilegu svipmynd sem hér fer á eftir: „í Cambridge runnu saman
í eina heild djúptæk hefðardýrkun og ör framsækni og sama mátti segja um
England. Þar átti sér einmitt nú stað sterk efnahagsleg framþróun. Utanríkis-
viðskipti og fjárfesting erlendis jukust stöðugt og hinum miklu brautryðj-
endum á sviði félagslegra umbóta hafði þegar tekizt að hafa áhrif á almenn-
ingsálitið. Valdastaða brezka heimsveldisins virtist óhagganleg. Hún byggð-
ist á velmegun, sem áunnizt hafði með harðri baráttu en virtist nú standa
traustum fótum. Endurbætur yrðu gerðar innan ramma ríkjandi þjóðskipu-
Iags sem var öflugt og naut óskoraðs stuðnings. Nægilegt svigrúm gafst til
tilraunastarfsemi sem ekki hafði þá hættu í för með sér að sjálf undirstaða
hinnar efnalegu velgengni okkar yrði eyðilögð. Það er að vísu satt að ein-
ungis minnihluti þjóðarinnar naut til fulls ávaxtanna af þessari velmegun.
En erfiðleikar fátæklinganna létu samvizku fremstu hugsuða okkar ekki
ósnortna. Menn höfðu bjargfasta trú á því að takast myndi að bæta kjör
þeirra óumræðilega mikið í fylling tímans, ef rétt væri að málum staðið.
Framförunum myndi aldrei linna. Enda þótt umbótamennirnir væru stað-
fastir í ásetningi sínum voru þeir þeirrar skoðunar að til væru ýmsar ákveðn-
ar reglur og siðvenjur sem ekki mætti brjóta. Allt einkenndist ástandið af
stöðugleik og öryggi en samt var sú skoðun næsta áleitin að allar breytingar
hefðu hættu í för með sér“. Þetta var hið trausta eðlilega ástand sem enskir
menntamenn bjuggu við fyrir 1914.
Innflutningur „hvítliða“
Hernám, borgarastyrjaldir og byltingar voru daglegt brauð á meginlandi
Evrópu næstu þrjá áratugi, og engin þjóðfélagsbygging eða stjórnmálakerfi
sem nokkuð kvað að hélt velli. Það voru aðeins smáríkin tvö, Svíþjóð og
Sviss, sem stóðu óhögguð meðan alda breytinga og byltinga gekk yfir Evrópu.
Heimsveldi ættanna Romanov, Hohenzollern og Habsburg hrundu í rústir,
57