Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 71

Um nokkra þœtti brezkrar menningar
flytjenda sem gistu Bretland um 30 ára skeiö. Þau mikilvægu mótandi áhrif
sem innflytjendur hafa haft á borgaralega hugmyndafræði í Englandi stað-
festast í hliðstæðu forystuhlutverki útlendings innan hins andstæða hug-
myndakerfis, marxismans. Hvorir tveggja urðu að lúta hinum almennu lög-
málum brezkrar menningar. Isaac Deutscher, fremsti marxistíski sagnfræð-
ingur sinna tíma, var eini mikilsháttar fræðimaðurinn innan þessa alþjóð-
lega hugmyndakerfis sem búsettur var í Bretlandi. Hann var miklu mikilhæf-
ari maður en landi hans Namier, en samt var hann hæddur eða honum var
enginn gaumur gefinn af háskólum landsins alla ævi. Hann fékk aldrei kenn-
arastöðu af neinu tagi við neinn háskóla. Brezk menning veitti viðtöku og
hóf til vegs allt sem styrkti þann grundvöll sem hún þegar hvíldi á, en vísaði
á bug eða hafnaði öllu sem fór í bága við hann.
Heimspeki
Ensk heimspeki hefur síðan 1930 mótazt af kenningum Wittgensteins. Sem
heimspekingur leitaðist hann á yngri árum við að samræma að fullu hið
sundurgreinanlega mál og brotakenndan veruleika, þannig að grundvallar-
setningar spegluðu í sér hinar minnstu staðreyndir. Þetta var í raun og veru
kenning um málið sem var í anda einhyggjunnar og hún fól í sér að allar
frumspekilegar staðhæfingar voru úrskurðaðar utan skynheims okkar af því
að þær samsvöruðu ekki neinum sannprófanlegum efnisverundum. Eftir að
Tractatus logico-philosophicus kom út réðust Vínar-heimspekingarnir miklu
djarflegar og harkalegar á allar umræður sem ekki voru í samræmi við hefð-
hundnar fyrirmyndir í náttúruvísindum, eðlisfræði og stærðfræði. Allar þær
setningar sem ekki var unnt að sannprófa með aðferðum þeirra voru af-
skrifaðar. Ástæðan var ekki að þær væru rangar heldur merkingarlausar.
Það var lítið sem skildi milli rökrænnar öreindahyggju og rökrænnar raun-
speki, enda þótt kenning Wittgensteins um „staðreyndakornin“ hafi verið lát-
in lönd og leið. Hún fól í sér of umfangsmikla höfnun viðurkenndra mæli-
kvarða til þess að nokkurt borgaralegt þjóðfélag á Vesturlöndum gæti fallizt
á hana, en þjóðfélögin þörfnuðust sér til viðgangs siðrænna viðhorfa sem
hlotið höfðu blessun, og eins allsherjarhugmyndafræði. Þessar félagslegu
gagnkvæður eru endurskin þekkingarfræðilegra gagnkvæða. Þegar reynslu-
hyggja er teymd út í slíkar öfgar, eyðileggur hún einmitt þá reynslu sem
henni var ætlað að styrkja. Því alkunna er að ógerlegt er að sannprófa
sjálf sannindamerkin.
61