Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 90

Tímarit Máls og menningar
Samtal Virgils og Dantes í fyrstu kviðu
og lýsing Virgils á væntanlegu ferðalagi
þeirra tveggja sýnir hugmyndir miðalda-
manna um Virgil. Ifann verður Dante nokk-
urskonar spámaður, hann spáir Dante
frelsun Italíu og Dante eilífri sælu. Að-
dáun þeirrar tíðar manna á Virgli var slík,
að menn töldu að hann hefði spáð komu
Krists í hjarðmannakviðum sínum. Sögur
gengu um það, að Páll postuli hafi á leið
sinni til Rómar, heimsótt gröf Virgils og
grátið yfir þvi að hann var burtsofnaður
áður en endurlausnin hófst. Síðar hófust
miklar sagnir af þessu skáldi sem töfra-
manni, og eru margar þeirra skráðar í
„Gesta Romanorum“, einni vinsælustu bók
miðalda. I þýðingu Guðmundar kemur
fram þessi mikla dýrkun Dantes á skáld-
inu.
Virgils-dýrkun miðaldamanna var hlið-
stæða við afstöðu þeirra til fomaldar Róm-
verja og Grikkja og til latínunnar, sem al-
þjóðamáls i Evrópu um daga Dantes. Dante
sneið ítalskt málfar sitt mjög að miðalda-
latínu eins og hún var orðin eftir endur-
reisn 12. aldar og sú tunga var eina al-
])jóðamálið, sem Evrópumenn hafa átt fram
til þessa og það er af þessum sökum sem
málfar og skáldskapur Dantes verður auð-
skiljanlegra og þýðingarhæfara heldur en
t. d. Shakespeare og Moliére. Miðalda-
Evrópa var sameinaðri andlega heldur en
síðar varð og þar átti latínan stóran hlut
að, auk sameiginlegs menningararfs. Þess-
vegna er siðferðilegur skyldleiki milli
Kómedíunnar og þeirra rita, sem sett voru
saman hérlendis á 13. öld, þar eð menning-
arlegar forsendur voru af sama toga.
Næsta kviða þýðingarinnar er XVII.
kviðan. Þar upphefjast vein og kvein svik-
ara og okrara, Dante þekkir enga fyrst í
stað en svo tekur hann að sjá ýmis ein-
kennismerki, sem koma kunnuglega fyrir
sjónir sem merki illræmdustu okurkarla
samtíðarinnar. Síðan setjast þeir Virgill
og Dante á bak ,„skrímslinu arga“ Geryon,
sem er tákn svika og meinsæris, en Virgill
hafði náð valdi á skrímslinu í krafti „lag-
anna“, sem ófreskjan stenzt ekki.
Ymsir hafa haldið því fram, að mælska
og snilli Dantes nái hæst í Helvíti og
Hreinsunareldinum, sama er að segja um
þýðanda hans, listilegar samlíkingar, ágæt-
ar staðsetningar og mjög lipurt tungutak
einkenna þær kviður þessara tveggja þátta
Kómedíunnar, sem hann þýðir.
Langt niSri í svelgnum drundi fljótiS
dökkva.
á djúpsins grunni, orgi trylltra hranna.
Eg skyggndist niSur, inn í móSu og
mökkva.
En angist slegin, ógnir þœr aS kanna,
ég undan leit, — hver jirn aS sjá og heyra:
Helvítiseldur, grátur, gnístran tanna ...
I tuttugustu og fimmtu kviðunni er höf-
undurinn fullur slíkrar heiftar í garð þeirra
svikara og bandítta, sem þar er lýst, að
Goethe og ýmsum jafn balanseruðum mönn-
um þótti nóg um. Þýðandinn slakar hér
ekki á, þó hann nái enn meiri tilþrifum í
síðustu kviðu Helvítis, þeirri þrítugustu og
fjórðu:
Lesari minn, hve lokast orSsins vegir,
ej lýsing vildi á skeljing minni gera,
hvar tjáning deyr og tungan lömuS þegir.
En þrátt fyrir þessi viðbrögð, hefst lýs-
ing á „harðstjóranum mikla í ríki böls og
kveina" — Lo imperador del doloroso regno
Tilþrif Dantes og Guðmundar Böðvarsson-
ar byggjast ekki á meiningarlausu orð-
skrúði og fljótandi mælskufroðu, hvert orð
er þarft og allar líkingar hafa sína þýðingu,
í hrikalegustu lýsingum djöfulsins er ekk-
ert ofsagt, og þessvegna eru áhrifin svo
sterk. Auk þessa er málið hjá Dante og