Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 103

kennt við uppþornaða prófessora, enda
hlýtur sú frœSikenning, sem þannig er
gerð að rétttrúnaði, að fjarlægjast, þegar
í tundir líða, hið strfðandi líf og tapa á-
hrifamætti sínum.
A þeirri rúmu öld, sem liðin er, síðan
Marx og Engels mótuðu díalektíska efnis-
hyggju, hefur vísindalegri þekkingu fleygt
örar fram en nokkru sinni fyrr á jafnlöng-
um tíma. Það má því ætla, að tímabært sé
orðið að endurskoða einstök atriði í heims-
mynd þeirra í ljósi nýrrar þekkingar.
Þegar lærisveinn þeirra Marx og Engels,
Brynjólfur Bjarnason tekst á hendur að
endurmeta sitthvað í kenningum þeirra,
jafnvel hin mikilvægustu atriði, og kemst
að nýjum ndðurstöðum, þá er það þó
vissulega meira í þeirra anda en rétttrún-
aðarstefnan. Að einu leyti öðru hugsar
Brynjólfur mjög í anda þessara lærifeðra
sinna. Hann lítur stórum augum á hlutverk
heimspekinnar, gildi hennar fyrir samtíð-
ina. Ég gat þess í upphafi, að það vasri í
tízku að gera lítið úr þessu hlutverki. Það
mun leitun á eindregnari andmælanda
þessarar skoðunar en Brynjólfur Bjarna-
son er. Það er sannfæring hans, að heim-
spekin varði velferð og sálarheill hvers
einasta manns, það sé hennar hlutverk að
leggja grundvöllinn að farsællegri lausn
hins tröllaukna félagslega og siðferðilega
vanda, sem mannkynið horfist nú í augu
við. Til þess þarf að hans áliti nýja heims-
skoðun.
Á mörkum mannlegrar þekkingar er
vissulega mikið afrek og hefur kostað höf-
und sinn ótaldar vinnustundir. Eigi að síð-
ur segir hann í formála, að þetta rit geti
naumast talizt annað en formáli og þar
sem því ljúki, ætti hið raunverulega verk
að hefjast. Reyndar er mér kunnugt um,
að hann er sjálfur kominn vel áleiðis að
semja rit, sem er í heinu framhaldi af
því. Gísli Ásmundsson.
Umsagnir um bœkur
Félagsfræði
Ein þeirra fræðigreina, sem orðið hefur
hornreka á Islandi, er þjóðfélagsfræðin,
eða sociologi, eins og hún nefnist á erlend-
um tungum. Enda þótt ekki sé ætlunin, að
rekja hér orsakir þess, að svo heillandi við-
fangsefni sem þjóðféiagsfræðin liefur ekki
hlotið þann sess sem skyldi, er ekki út í
hött að nefna þessa staðreynd. Af henni
leiðir t. d., að félagsfræðilegar rannsóknir
eru harla fágætar hér á landi og að hók-
menntir á íslenzku um þjóðfélagsfræði eru
naumast til enn þá. Tvær bækur um þetta
efni hafa verið þýddar á íslenzku. Sú fyrri
er stutt kynningarrit eftir enska félagsfræð-
inginn J. Rumney, gefin út af Menningar-
sjóði fyrir nálega þremur áratugum. Á önd-
verðum s.l. vetri kom svo út bók um al-
menna félagsfræði í íslenzkri þýðingu.1
Höfundurinn, Peter L. Berger, er banda-
rískur prófessor í félagsvísindum, en sér-
svið hans er trúarbragðaféiagsfræði.
Af framangreindu að dæma getur það
því talizt til tíðinda, þegar bókmenntir um
þetta efni sjá dagsins ljós á móðurmáhnu.
Ég tel, að val bókarinnar hafi tekizt allvel.
En vissulega er vandasamt að velja úr þeim
aragrúa erlendra rita, sem út koma árlega
bæði austan hafs og vestan, þá bók, sem
vel hentar við íslenzkar aðstæður.
Félagsfræðingar í Bandaríkjunum þykja
standa mjög framarlega vísindalega séð,
enda hefur fræðigreininni um langan aldur
verið gert hátt undir höfði við bandaríska
háskóla. Hins vegar eru menn ekki á eitt
sáttir um þá stefnu, sem hagnýting banda-
rískrar félagsfræði hefur tekið á síðari ár-
um. Ýmsir telja (og vafalaust með réttu)
að félagsfræðingar láti um of nota fræði
sín í þágu áróðurs og hagsmunasjónarmiða.
1 Peter L. Berger: Inngangur að fclags'-
jrœði. Mál og menning 1968. Hörður Berg-
mann og Loftur Guttormsson þýddu. 216
bls.
93