Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
búa enn á Valþjófsstað, fæðist þeim þriðji sonurinn. Hann er skírður Sig-
urður, eftir föðurbróður sínum — eins og drengurinn í Fjallkirkjunni er
skírður eftir sínum föðurbróður. Hann lifir enn í dag; það er Sigurður odd-
viti á Ljótsstöðum. Vorið eftir flytjast þau hjón búferlum norður í Vopna-
fjörð. í för með þeim eru fimm böm þeirra, þótt þau séu aðeins fjögur í
Fjallkirkjunni. I öndverðum desember það ár, 1896, elur Katrín Þórarins-
dóttir fjórða son sinn. Það gerist sem sagt aðeins röskum níu mánuðum
áður en hún deyr. Sú staðreynd styður það enn, að hún dó ekki af barns-
förum, þótt það væri ekki óræk sönnun út af fyrir sig. Þessi drengur var
skírður Jón. En honum varð ekki langra lífdaga auðið. Hann dó í febrúar
1897. Það hefur verið áfall, sem kann að hafa fækkað ólifðum dögum móð-
ur hans.
Gunnar Gunnarsson telur þannig systkin sín ekki „rétt“ í Fjallkirkjunni,
svo að æðimargt fleira kynni þá að fara milli mála; og dauða móður hans
bar að höndum með öðrum og væntanlega ódramatískari hætti en andlát
Sesselju Ketilbjarnardóttur — hann skýrir „rangt“ frá honum. Samt má
spyrja hvort uppistaða kaflans, sem hér um ræðir, sé ekki reist á raunsönn-
um atburðum: fæðingu Jóns litla í desember 1896 og banalegu Katrínar
Þórarinsdóttur í september 1897. Skáldið má vel muna hvortveggja tíð-
indin og kynni að snúa þau saman í einn þráð í verki sínu, því verki sem
hann hefur á einum stað skilgreint sem „leik hugans að staðreyndum“. Og
þó er það ekki nákvæm skilgreining. Fjallkirkjan er margvíða einskær leik-
ur hugans. Utmálun myrkursins í dánarkaflanum, jafnt í hug sem húsi, er til
dæmis ekki leikur að staðreyndum, heldur sú skáldlega íþrótt sem Gunnar
Gunnarsson hefur fengið þar sem hann situr við skrifborð sitt í Grantofte
nærfellt þrjátíu árum síðar — það er sú mögnun andrúmsloftsins, er hann
hefur á valdi sínu fullþroska skáld. A sama hátt er myndin af Beggu gömlu
á loftskör helvítis ekki heimild um hugarflug skáldsins á bernskualdri, held-
ur á þeim dögum sem hann festi þessa frásögn á blað í dönskum lundi löngu
síðar.
Hér hafa þá verið tínd til fáein atriði, sem sýna hvernig Gunnar Gunnarsson
smíðar óskapaða atburði í Fjallkirkjunni, en hagræðir öðrum að vild — og
gildir það jafnt um smæstu og stærstu viðburði verksins. Ég hef aðeins gefið
ábendingar um vinnubrögð hans og viðskipti við sannfræðina; það er hægt
að halda lengra áfram á sömu braut, ef einhverjum þætti það nógu forvitni-
legt til að vera ómaksins vert. Ég vona, að þessar athuganir geti orðið til að
108