Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 40
Hímarit Máls og menningar
meistara Jóns Vídalíns (Biskupsbrekka), Hellismanna (bls. 21) og Axlar-
Bjamar (Gistíng). KvæðiS sem höfðar til sagnarinnar af Axlar-Birni styðst
bannig við vísuna: . , ., _ ...
„Gisti emginn h]a Gunnbirm
sem klæðin hefir góð;
ekur hann þeim í ígultjörn,
rennur blóð
eftir slóð,
og dilla ég þér jóð.“
í næstsíðasta ljóði bókarinnar er einnig vikið að sögulegu efni: „sjö
sofendur“ Biblíunnar, „sigurður þögli“, „oddur sá er fór til bjarmalands“
og „sóma gæddur zóróbabel“ (I dag rísa veður). Rithátturinn sýnir hins
vegar að þeir eru hér nefndir til sögu sem tákn annars og almennara. Og í
síðustu ljóðabók Þorsteins til þessa Jórvik (1967) er einnig um auðugan
garð að gresja: djákninn á Myrká (Á jólum), umskiptingur (Vaggan), auk
Austurvegskonunga Biblíunnar (bls. 59). í næstsíðasta kvæði bókarinnar
kemur hin „blóðuga bára“ fyrir, en slík lýsing er forn og kunn í myndinni:
„Blóðughadda“ að fornu og var ein dætra Ægis. Á hinn bóginn eru tengsl
kvæðisins ljós við „Ódysseif hinn nýja“ Jóhanns Sigurjónssonar, enda eru
grundvallarmerkingin og viðfangsefnið náskyld. Að lokum má nefna í þessu
tali stef úr Gróttasögn Snorra-Eddu er skáldið notar í einu kvæðanna í
Lángnœtti á kaldadal (Fenja og Menja), þótt þar sé sem fyrr ort um nútím-
ann sem í kvæðinu er nefndur „þetta haust“, og stefinu þannig beitt á tákn-
rænan hátt.
Hér munu tekin til nánari athugunar nokkur dæmi um notkun þjóðsagna-
minna í þeim kvæðum Þorsteins frá Hamri er þótt hafa hvað glæsilegust
Ijóða hans, en sýna um leið hverjum tökum skáldið tekur slík efni. „Ármanns-
kvæði“ í bókinni Lángnœtti á kaldadal geymir mörg dæmi þessa. Þarna tek-
ur skáldið upp sögnina um landvættina Ármann í Ármannsfelli, en hún mun
upphaflega til komin frá Jóni lærða Guðmundssyni. Er talið að Ármanns-
rímur Jóns séu fyrsta gerð sögunnar, en ortar á grundvelli forns landvætta-
átrúnaðar. Fyrir því er eldri hefð að Ármann sé gerður að tákni landvætt-
arinnar íslenzku almennt, enda kemur hann þannig fram í tímariti Baldvins
Einarssonar, Ármanni á Alþingi. En Þorsteinn gengur lengra, því að í kvæði
hans er Ármann samnefni allra þjóðlegra verðmæta, og um leið tekur skáld-
ið upp hina upphaflegu hugmynd um kolbítinn sem svo mjög kemur fyrir í
rímum Jóns lærða. Þorsteinn leggur áherslu á þetta eðli Ármanns þegar í
upphafi kvæðisins er Ármann kynnir sig:
134