Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 79

ViS höfum allÍT fariS í frakkann hans Gogols“
uð bók. Hann miklar fyrir sér hætturnar og þykist sjá óvini, illa anda og
meira segja Satan sjálfan hvarvetna í myrkviðinum. Það er ekki ofmælt, að
allt líf Gogols sé óslitið varnarstríð við vægðarlausa fjendur og ofsækj-
endur. Honum finnst hann vera miskunnarlaust aðþrengdur og ofsóttur og
hann bítur því frá sér sem bezt hann getur.
Engan brodd er að finna í kímni Gogols í Kvöldvökunum, enda er hún
þar græskulaus að heita má, en eftir útgáfu þeirra fer hann að brýna hrodd-
inn svo um munar.
í Mirgorod eru fjórar sögur, sem skipta má í tvo flokka eftir efni, fram-
setningu og listviðhorfi. Tvær þeirra, þ. e. Taras Bulba og Viy eru háróman-
tískar, þar sem aftur á móti Bændur af gamla skólanum og Saga um deilumál
Ivans ívanovitshs og ívans Nikiforovitshs sverja sig í ætt við ósviknustu
raunsæisverk.
Efnið í Taras Bulba hefði getað verið sótt í sögukvæði eða gamlan dans.
Eins og margan rekur minni til þá segir þar frá gömlum Kósakka-foringja,
sem vegur sinn eigin son, er hafði gengið í lið með óvinunum vegna ofur-
ástar á pólskri þokkagyðju og hafði fyrirgert heiðri sínum og mannorði
fyrir bragðið. 011 frásögnin gneistar af lífsfjöri og sumir kaflarnir eins og
t. d. nóttin á sléttunni, hungursneyðin í umsetnu borginni, lýsingarnar á lífi
Kósakkanna í Syetsh og hlóðugum bardögum þeirra við óvininn, eru ó-
gleymanlegir. Það sætir því engri furðu, að vitnað sé til þessa verks sem
Iliónskviðu Kósakkanna.
Sagan um Deilumál ívans ívanovitshs og ívans Nikiforovitshs er ekki
efnismikil, en þótt efnið sé lítið þá er það samt sem áður fengið að láni, en
það sem mest er um vert þá er svo snilldarlega á því haldið, að það er hrein
unun að lesa þetta. Eins og rússneski ritdómarinn, Eichenbaum, segir á
einum stað, þá er Gogol lagið að sameina það sem ósameiginlegt má heita
með því að gera stækkaða mynd af því, sem er litið, en smækkaða mynd af
því, sem er stórt, og kemur það glöggt fram í ofangreindri sögu svo og í
Dagbók vitfirrings og síðast en ekki sízt í Frakkanum.
Svo við víkjum aftur að sögunni um nafnana, þá fjallar hún imi tvo
aldavini, sem fóru að munnhöggvast út af engu og hófu síðan grátbrosleg
málaferli, sem aldrei tóku enda, en rændu þá hins vegar allri orku og aur-
um, lífsgleði og sálarró. Þar sem Gogol er tamt að einblína á skuggahliðar
lífsins, þá eru þverbrestir í skapgerð náungans kærkomnasta viðfangsefni
hans. Mannlýsingar Gogols minna helzt á myndir stórmeistara brezkra skop-
teiknara, Hogarth eða Daumier eða jafnvel Goya. Þessir listamenn eru allir
173