Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 119

UmsagnÍT um bœkur
starfsemi hans í hinni íslenzku stúdenta-
pólitík, sem sneri að málefnum íslands sér-
staklega. Leynifélagið Velvakandi og brœS-
ur hans, sem Skúli stofnaði ásamt nokkr-
um öðrum íslenzkum Hafnarstúdentum,
varð sá vettvangur, er mótaði í ríkum mæli
síðari pólitíska starfsemi Skúla Thorodd-
sens, en sýnilegt er einnig, að í stjórnmála-
legu uppeldi hans hefur gætt ríkra áhrifa
frá hinum róttækari vinstri mönnum í Dan-
mörku, og sósíalisminn hefur ekki heldur
verið fjarri manni, sem flutti erindi um
þetta nýstárlega efni í íslendingafélaginu
í Kaupmannahöfn. Það er vitað, að Skúli
sótti háskólanámið mjög fast og lét fátt
trufla sig frá lögfræðinni, en hann varð
þó aldrei slíkur kúristi, að hann gæfi sér
ekki tíma til að hlusta á rödd samtímans,
enda tæpast unnt ungum manni, sem dvaldi
í Danmörku á þessum miklu umbrotaárum,
er lágstéttirnar, bændur og verkamenn,
sóttu sem ákafast að pólitísku valdakerfi
gósseigenda og íhaldssamra háembættis-
manna. Það er þá líka auðsætt af þeim
heimildum, sem til eru um Velvakenda-
félagið, að það ber æði mikinn keim af
þeirri valdabaráttu, sem háð var í stjóm-
málum Danmerkur á háskólaárum Skúla.
Þegar betur er að gáð má greina það ber-
lega af túlkun Jóns Guðnasonar, að Skúli
Thoroddsen og kynslóð sú, sem kvaddi sér
hljóðs í Velvakendafélaginu, marka tíma-
mót í íslenzkri stjómmálabaráttu svo sem
hún birtist meðal Hafnarstúdentanna. Á
þeim árum er Jón Sigurðsson hafði forustu
meðal íslenzkra stúdenta beindist baráttan
nálega óskipt að hinu danska valdi í
Kaupmannahöfn. Þar var um að ræða þjóð-
emisbaráttu út á við í hreinni mynd. Geirn-
um var ekki stefnt að innlendum aðilum
nema í fáeinum tilvikum, þegar hnútum
var kastað í hinar konungkjörnu hræður
alþingis. Þetta stafaði ekki sízt af sögu-
legu þroskaleysi íslenzks þjóðfélags, þar
sem stéttaskipting og atvinnuskipting var
enn mjög skammt á veg komin og alþingi
var ekki búið meira valdi en dönsku ráð-
gjafaþingin á dögum einveldisins. Þetta
breyttist æði mikið á síðasta aldarfjórð-
ungi 19. aldar þegar alþingi hafði fengið
löggjafar- og fjárveitingarvald, þótt það
væri í reynd af skornum skammti. í sama
mund færðist stéttaskiptingin í fastara mót
og félagsleg verkaskipting lét meira til sín
taka. Fyrir þessar sakir beindist hin póli-
tíska óánægja þjóðarinnar ekki eingöngu
að hinu útlenda valdi, heldur leitaði hún
einnig inn á við, að innlendum aðilum, sem
fóru með það (að vísu takmarkaða) vald,
er danska herraþjóðin hafði skammtað ís-
lendingum. Þegar nokkur skriður er kom-
inn á þessa þróun taka nýjar hugmyndir
að kvikna meðal íslenzkra menntamanna í
Kaupmannahöfn. Velvakendur rísa upp
gegn hinni smáborgaralegu yfirstétt, sem
er að vaxa upp í landinu, þeir vilja „særa
og eyðileggja broddana og allar brodda-
klikkur, hvort sem þær eru í Reykjavík eða
hér“ (þ. e. í Kaupmannahöfn), eins og
Finnur Jónsson kemst að orði í bréfi til
föður síns. Þeir ætla ekki að hlífa alþingis-
mönnum né embættismönnum, og því sem
þeir kalla „Víkurvaldið“, þ. e. landshöfð-
ingjavaldið, og öllu sem því fylgdi skyldi
heldur engin miskunn sýnd. Það var ekki
sízt í því síðasttalda efni, að Skúli Thor-
oddsen markar tímamót í pólitískri ádeilu
og baráttu á íslandi þegar hann var seztur
að hér heima embættismaður í góðri sýslu.
Segja má, að hann hafi verið einn af þeim
fáu „bræðrum" er hélt uppi merki Velvak-
enda eftir að hann var orðinn konunglegur
embættismaður, hinn höfðingjadjarfi stúd-
ent lét ekki beygja sig af veitingarbréfinu.
Þeir atburðir, sem tengdir eru „Skúla-
málinu" eru því fjarri því að vera eingöngu
persónulegs eðlis, heldur ristu þeir djúpt
niður í svörð íslandssögunnar, urðu stór-
213