Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 120

Tímarit Máls og menningar
pólitískt mál, er varðaði almenn borgaraleg
réttindi íslenzkra embættismanna og frjáls-
ræ'ði þeirra í stjórnmálalegri starfsemi.
í þessu fyrra bindi ævisögu Skúla Thor-
oddsens ver Jón Guðnason 300 bls. í
Skúlamálið, og önnur málaferli, er fylgdu
í kjölfar þess, en alls er bókin um 440 bls.
Það er sannarlega ekki lítið þrekvirki að
pæla í gegnum dómskjölin í öllu þessu
flókna málaþrasi, svo mikil sem þau eru að
vöxtum. Heimildir þessarar dómsmálasögu
hafa ekki alltaf verið skemmtilegar yfir-
lestrar, en með mikilli natni hefur höfund-
urinn greitt úr flækjunni og það sem meira
er: maður les þetta málastapp af óbland-
inni ánægju og áhuga. Jóni Guðnasyni hef-
ur tekizt, þótt ekki sé hann lögfræðingur,
að gera hinu margflókna máli og fylgimál-
um þess ljós skil og þegar bezt lætur er
frásögnin spennandi eins og vel skrifuð
sakamálasaga, enda er upphafið morðmál,
sem réttvísin höfðaði gegn Sigurði Jóhanns-
syni, kallaður skurður. Meðan á réttarhöld-
unum stóð setti Skúli Thoroddsen sýslu-
maður sökudólginn tvisvar upp á vatn og
brauð, og það var þessi úrskurður yfir-
valdsins er gaf landshöfðingja, Magnúsi
Stephensen tilefni til að fá íslenzka ráðu-
neytið til að láta fara fram rannsókn á
meðferð Skúla á þessu máli. Síðar var
rannsókn gerð á allri embættisfærslu hans
og framkomu hans sem dómara í öðrum
málum, og var honum vikið frá embætti
meðan á rannsókn stæði og mál það sem
höfðað yrði gegn honum væri í meðferð
dómstólanna. Rannsóknin og málaferl-
in tóku á annað ár og lauk með því, að
Hæstiréttur í Kaupmannahöfn dæmdi
Skúla sýknan af ákæru sóknaraðila. Þetta
var mikill persónulegur sigur Skúla Thor-
oddsens. Hitt skipti þó kannski meira máli,
að hér var unninn pólitískur sigur fyrir
hönd allra þeirra, er voru konunglegir emb-
ættismenn á íslandi. Því að það varð öll-
um ljóst að málaferlunum loknum, að máls-
höfðunin gegn Skúla Thoroddsen var póli-
tísk ofsókn gegn manni, sem reynzt hafði
óþjáll landsstjórninni.
Skúli Thoroddsen hafði ekki verið sýslu-
maður nema í eitt ár á ísafirði er hann tók
að gefa út blaðið Þjóðviljann. Blað þetta
lét sér ekki nægja að deila á Dani og dönsk
stjómarvöld, heldur var það æði harð-
skeytt gegn landshöfðingja, hinum óábyrga
fulltrúa hins danska íslandsráðherra, gegn
„Víkurvaldinu", sem Velvakendur höfðu
kallað svo. Hér var því haldið áfram þeirri
stefnu, er þessi róttæki hópur Hafnarstúd-
enta hafði markað og talið nauðsynlega á
þeim árum, er Skúli var við nám á háskól-
anum.
Það hafði ósjaldan borið við á síðari
hluta 19. aldar eftir að þingbundin kon-
ungsstjórn var komin á í Danmörku, að
ríkisstjómin danska ofsækti embættismenn
og viki þeim úr starfi. Þessar ofsóknir tóku
einnig til Islands. Frægasta dæmi um það
var sú ákvörðun dönsku ríkisstjórnarinnar
að banna Jóni Guðmundssyni ritstjóra op-
inber störf og embætti í löndum Danakon-
ungs vegna framkomu hans á þjóðfundin-
um 1851. Þessi afstaða ríkisvaldsins gagn-
vart embættismönnum, sem óþjálir voru í
pólitískum efnum, birtist greinilega í bréfi
Magnúsar Stephensens landshöfðingja, er
hann skrifaði ráðuneytinu fyrir Island 30.
marz 1895, þegar Skúlamálinu var lokið
fyrir Hæstarétti. Þar leggst landshöfðingi
mjög gegn því, að Skúli verði settur í
sama sýslumannsembætti og áður og ber
það fyrir sig, að hann hafi haft tilhneigingu
til að gefa sig að málum, sem eru óskyld
embættisstöðu hans, svo sem ritstjóm blaðs
og kaupfélagsstjóm, „en sér í lagi hefur
hann jafnt og þétt haldið fram harðsnúnum
pólitískum æsingum í fjandsamlega stefnu
gagnvart stjórninni". Landshöfðingi segir
einnig í sama bréfi, „að veiti stjómin fulla
214