Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 124

Tímarit Máls og menningar
Þegar kemur fram á 16. öld tekur ríkis-
valdiS aS auka afskipti sín af verzlun hér-
lendis og amast við erlendum kaupskap.
Þessi stefna leiddi síðan til einokunar á
verzlun við ísland 1602 og reynt var að
fylgja eftir banni við erlendum kaupskap
með varðhöldum herskipa hér við land.
Með þessu var hægt að stemma stigu við
sölu fólks úr landi, enda var eftirspum nú
minni heldur en áður í nærliggjandi lönd-
um þegar kemur fram á 16. öld.
Sigling útlendinga hingað hafði hafizt
verulega á 14. og 15. öld og munaði þá
oft mjóu, að vald Dana hérlendis brysti,
en með auknu valdi konungs og bættum
efnahag krúnunnar á 15. öld eflist aðhald
ríkisvaldsins hér nokkuð og erlend áhrif
taka að dvína. Þegar kemur fram á 17.
öld tekur sérstakrar hættu að gæta á
norðurhöfum, en það voru víkingaferðir
AJsírmanna, sem voru Evrópuþjóðunum
hin mesta plága 17. og 18. aldarinnar.
Víkingar þessir stunduðu mannrán og á-
batasama þrælaverzlun og seildust vítt til
fanga og meðal þeirra þjóða, sem urðu
fyrir barðinu á þeim voru íslendingar.
Mikið var skrifað um Tyrkjaránið og
Tyrki, bæði í bundnu og óbundnu máli og
eitt helzta ritið er reisubók sr. Ólafs Egils-
sonar sem nú hefur verið gefin út á ný
ásamt frásögn Kláusar Eyjólfssonar, auk
tveggja bréfa, sem herleiddir Islendingar
skrifuðu heim frá Alsír.1 Þessi rit eru
endurprentun úr útgáfu Sögufélagsins:
Tyrkjaránið á íslandi 1627. í þessum rit-
kornum er lýst ránsskap Alsírmanna hér
á landi og örlögum nokkurra hinna her-
leiddu.
I inngangi fjallar útgefandi um höfund
Reisubókarinnar og bókina sjálfa og síðan
ræðir hann um landvamir Dana á íslandi
1 Reisubók sr. Ólajs Egilssonar. Sverrir
Kristjánsson sá um útgáfuna. Almenna
Bókafélagið 1969.
og eflingu danska flotans fyrir og eftir
1600. Með auknum verzlunarhagsmunum
jókst eftirlit og varðstaða flota ríkisins á
norðurhöfum, enda var þá hafinn skipu-
lagður ránsskapur Alsírmanna og ýmsir
aðrir aðilar voru um þessar mundir illa
séðir á þeim slóðum sem Danakonungur
kallaði: „Vore egne Str0mme“. Sverrir
rekur sögu landvarna á sjó hér við land og
sýnir fram á þær ástæður sem ollu því, að
herskipin urðu síðbúnari vorið 1627 en
venjulega, en orsökin að því var þátttaka
ICristjáns IV í þrjátíuárastríðinu og hrak-
farir dönsku herjanna í viðureigninni við
her keisarans. Þetta atriði hefur legið í
þagnargildi og reyndar hefur þeirri stað-
reynd lítt verið hampað, að Danakonungur
gerði út skip til verndar verzlun sinni og
landsmönnum. Utgefandi skrifar einnig í
inngangi þátt af sjóræningjabælinu Alsír
og um viðskipti Alsírbúa og Spánverja.
Markaður fyrir þræla var góður í löndum
Múhameðstrúarmanna og efnahagur Alsír-
búa var mjög tengdur mannránum og
þrælaverzlun. I síðasta þætti inngangsins
fjallar Sverrir um útlausn nokkurra fang-
anna og samsöfnun lausnarfjársins.
Reisubók sr. Ólafs er frásögn af ráns-
skap ræningjanna og ferðasaga og dvalar-
saga hans og samfanga hans í Alsír og
síðan ferðasaga hans til íslands. Helming-
ur Reisubókarinnar fjallar um heimferð
prests og það sem hann sá og heyrði á
þeirri ferð. Gegnum allar þrengingar sínar
var huggun séra Ólafs sú, að ekkert gerð-
ist án guðs vilja, hvorki gott né illt og
möglan væri ekki aðeins gagnslaus heldur
næstum guðlast. Tyrkjaránið varð mörg-
um íslendingi straff og öllum harkaleg
áminning og þannig verður að meta það
samfcvæmt veruleika 17. aldar hérlendis.
Afleiðingar þess urðu þær, að bæði stjóm
ríkisins og landsmenn voru á varðbergi
sitt með hvorum hætti að vísu. íslend-
218