Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 125

Umsagnir um bœkuT
ingar ortu níð um Tyrkjann og ófáa sálma,
og sögur gengu um vel heppnaðar affgerðir
kunnáttumanna gegn þessum útsendurum
Satans. Tilburðir voru einnig til vopnaðrar
varðstöðu og stjórn ríkisins hélt úti her-
skipum til vemdar verzlun og landsfólki.
Langt fram eftir öldum voru algengustu
viðbrögð manna við ókennilegum skipasigl-
ingum ótti um að þar færu Tyrkjaskip og
þannig varð Tyrkjaránið til þess að auka
á tortryggni og ótta landsmanna og ein-
angra þá. En sú einangrun varð ekki ein-
göngu neikvæð, með verzlunareinokuninni
tryggði hún að fámenn þjóð yrði ekki
gleypt, sem efunarlítið hefði gerzt ef
höndlarar framsækinna verzlunarþjóða
hefðu náð hér fótfestu. Ef til vill hefur
Tyrkjaránið orðið íslendingum það nauð-
synlega sálarsjokk, sem fullkomnaði efnis-
lega einangrun þeirra og þrykkti þeim enn
þéttar að því fagnaðarerindi, sem þeir
tumuðust til með valdboði um miðja 16.
öld og þrengt var inn í sálarkima þeirra
með prentsvertunni frá Hólum. Upp úr
þessum þrengingum óx bókmenntasnilli 17.
aldar, sem var í nánum tengslum við og
frjóvguð af barokkbókmenntum norðan-
verðrar Evrópu, en í þeim efnum vom ís-
lendingar ekki einangraðir.
í þessu kveri er prentuð eins og áður
segir, frásögn Kláusar lögréttumanns Eyj-
ólfssonar, um rán Tyrkja í Vestmann-
eyjum, hún er skráð nokkmm dögum eftir
atburðina í Vestmanneyjum. Þetta skrif
er mjög lipurlega samansett, barokkstíll
og lifandi lýsing. Höfundur styðst við frá-
sagnir sjónarvotta og þvi er skrifið merki-
leg söguleg heimild. Bréf Jóns Jónssonar
og Guttorms Hallssonar eru rituð í Bar-
baríinu 1630 og 1631 og sýna bæði af-
stöðu þeirrar tíðar manna við áföllnum
erfiðleikum og harðræði. Þetta kver er
ágæt heimild um hugsunarhátt og lífs-
skoðanir 17. aldar manna, kveikja skrif-
anna og aðstaða skrásetjara var slík, að
tjáningin hlaut að verða sönn.
1 bókarlok eru upptalin tíu teikn og
fyrirburðir, „sem sáust áður en þessir
morðinglegu Tyrkjar ræntu í Vestmann(a)-
eyjum og Austfjörðum ...“
Siglaugur Brynleifsson.
Marx og Engcls á íslenzkn
Þegar ráðizt var í að gefa út Úrvalsrit
hinna klassísku höfunda hins vísindalega
sósíalisma á gmndvelli mjög útbreiddrar
þýzkrar útgáfu, kom í ljós, að allmörg
hinna smærri rita þeirra höfðu þegar kom-
ið út á íslenzku. Svo var til að mynda um
Komroúnistaávarpið, sem til er í tveim þýð-
ingum, Launavinnu og auðmagn, Uppmna
fjölskyldunnar, einkaeignarinnar og rík-
isins, Athugasemdir við Gothastefnuskrána,
Þróun jafnaðarstefnunnar, draumsýn verð-
ur að vísindum. Allt voru þetta virðingar-
verðar tilraunir, er stefndu að því að flytja
nokkur rit þeirra Marx og Engels yfir á ís-
lenzku. Nú hafa þessar eldri þýðingar, sum-
ar endurskoðaðar, sumar endurþýddar, ver-
ið gefnar út í tveim bindum Úrvalsrita,
en bætt við nýjum þýðingum á sumum mik-
ilvægustu ritum hinna fomu meistara, á-
samt úrvali úr bréfum þeirra, sem flest
munu lítt kunn íslenzkum sósíalistum.1 f
fyrra bindinu er að finna fræðileg, hag-
fræðileg og heimspekileg rit höfundanna,
auk þess merka rits, Uppruna fjölskyld-
unnar o. s. frv. eftir Friedrich Engels, sem
nánast fjallar um heimssögulega framþrð
un mannkynsins, en í síðara bindinu ber
einkum á viðfangsefnum samtíðarsögunn-
ar, og skipa þar mest rúm Stéttabaráttan í
1 Karl Marx og Friedrich Engels: Úrvals-
rit í tveimur bindum. Heimskringla 1968.
503+388 bls.
219