Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Síða 30

Tímarit Máls og menningar
til eftirbreytni síðari mönnum. Um daga Evþýmíosar og lærisveina hans
standa áhrif Býzansmanna sem hæst í georgisku menntalífi, og frá honum
öðrum fremur er runnin hin gríska stefna í bókmenntum landsins.
Georgía var í upphafi kristnuð frá Sýrlandi, svo sem fyrr er frá sagt, vísast
að nokkru leyti með tilbeina ermskra trúarboða, og ítök Sýrlendinga og
Ermlendinga í kirkjunni voru í fyrstunni mikil. Þetta breytist þó þegar kemur
fram á miðaldirnar og umskipti verða á högum ríkjanna; kristnin klofnar
langsum og þversum, þjóðkirkjurnar segja skilið við Miklagarðsmenn;
Serkir brjótast til landa, og nýr siður gengur í garð. En um allar þessar aldir
halda Georgíumenn trygðum við grísku kirkjuna, og hafa gert allt til þessa
dags, þó þeir syngi að vísu tíðir á tungu sjálfra sín. Grísk kristni og grísk
menning lætur nú óðum meira til sín taka, og grískar bókmenntir æxla áhrif
sín. En jafnframt þessu eflist þjóðernishugur landsmanna, ekki hvað sízt í
styrjöldum við heimsríki Mahómeðsmanna, Serki og síðar Tyrki, og beinist
nú einatt að nágrenndarþjóðunum, einkanlega Ermlendingum; en þeir höfðu
ekki, vega ófriðar sem þeir áttu við Persa, komizt á kirkjuþingið í Kalkedon
árið 451, þar sem mónófýsítar voru fyrirdæmdir, og lentu fyrir bragðið í
annarri sveit.
Ég skal nú ekki þreyta lesendurnar á löngum nafnaskrám, og minnist hér
aðeins á einn mann: Jóhannes Petrítsí (d. eitthvað um 1125). Bæði með
frumlegum heimspekiritum og útlagningu grískra bóka hefur hann reynt að
greiða götu fyrir því sem þá bar hæst í hugsun og vísindum Grikkja. Hann
er uppi á blómaskeiði býzanskrar endurfæðingar, — hann bjó langan tíma
í nágrenni við Miklagarð, í Petrítsoníklaustri í Búlgaríu; nú verður það æ
tíðkanlegra að menn leiti á vit gömlu heimspekinganna, Aristótelesar og síðar
Platons, eða öllu heldur nýplatónskra höfunda, en þeir höfðu þá um langan
aldur verið lítt kunnir og reyndar ekki nema úr útdráttum fyrri tíða guð-
fræðinga. Útleggingar Jóhannesar Petrítsís á ritum Aristótelesar eru nú fyrir
löngu farnar forgörðum; aftur eru þýðingar hans á Frumpörtum guðfræð-
innar eftir Proklos Díadokos og riti Nemesíosar frá Edessu Um manneðlið
enn til, og svo — og það er mest um vert — skýringar hans við rit Proklosar.
Jóhannes Petrítsí fer allt aðrar götur í útleggingum sínum en Evþýmíos
hafði gert; hann reynir sem frekast hann má að snúa frumtextunum orð
eftir orð, og verður úr þessu hálfgerð gríska í georgiskum búningi; og nú
með því að þessi mál eru næsta ólík, er ekki við öðru að búast en orðfæri
20