Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Síða 57

Eduard Goldstiicker
Um Réttarhöld Kafka
Þó að Franz Kafka hafi dæmt ófullgerða skáldsögu sína, Réttarhöldin, til að
tortímast í logum er sú bók nú ein af þeim sjaldgæfu bókmenntaverkum þar
sem fjölmargir lesendur hafa fundið krystallast innstu tilfinningar sínar, orð-
lausan kvíða sinn, ósvaraðar spurningar sínar.
Gerum stuttlega grein fyrir söguþræðinum:
Þegar Jósep K., fulltrúi í stórum banka, vaknar á þrítugasta afmælisdegi
sínum standa yfir honum tveir ókunnir menn, sem eru komnir inn í herbergi
hans til að taka hann höndum. Hann er kvaddur fyrir dularfullan dómstól að
svara til óþekktra saka. Réttarhöldin hefjast. En þar sem hinum handtekna
leyfist að fara frjáls ferða sinna og hann getur haldið áfram að lifa með
viðteknum hætti er honum skapi næst, þegar hann hefur jafnað sig, að gefa
lítinn gaum að atburðum þessa morguns. Honum er efst í huga að uppræta þau
óþægilegu viðbrögð sem þeir hafa vakið hjá húsmóður hans og Fráulein
Biirstner, leigjandanum í næsta herbergi. Að öðru leyti reynir hann — að vísu
árangurslaust — að slá striki yfir þetta mál.
Þegar hann fær boð símleiðis um að koma fyrir rétt í húsi einu við honum
óþekkta götu í úthverfi leggur hann af stað með þann einlæga ásetning að vísa
öllum ásökunum til föðurhúsanna og ljúka málinu í eitt skipti fyrir öll. En hann
getur ekki varpað frá sér hugsuninni um réttarhöldin. Þvert á móti leita þau
stanslaust á huga hans. Leið hans liggur inn í þröngt, loftlaust völundarhús
dómstólanna uppi á hanabjálkalofti í hrörlegum leiguhjalli. Þar er hann
umlukinn hrollvekjandi og mannheldu skrifstofubákni oggefst ekki færi að líta
nema neðstu þrep þess. I þessu kerfi eru allir hlutir gaumgæfilega skráðir og
skjalfestir en engu að síður er það rotið, grimmilegt og svikult og þar lýkur
„málum“ ekki fyrr en með dauða sakborningsins.
Sífellt kemst fleira fólk á snoðir um réttarhöldin. Frændi ofan úr sveit óttast
að ættin verði fyrir hneisu og fer með Jósep K. til Hulds málafærslumanns.
Varabankastjórinn vísar honum á málarann Titorelli. Og ítalskur starfsfélagi
skýtur upp kollinum í því skyni að fá Jósep K. með sér til dómkirkjunnar, þar
sem hann talar við fangelsisprestinn. Réttarhöldin, sem hann gaf upphaflega
lítinn gaum, leggja nú undir sig sífellt meira af tíma og kröftum Jóseps K.
431