Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Síða 58

Tímarit Máls og menningar
Sakborningurinn gerist stöðugt undirgefnari þessum ósýnilega dómstól og
samþykkir að endingu úrskurð hans nær mótþróalaust. Ári eftir að réttarhöldin
hófust lýkur þeim með aftöku sakborningsins sem deyr „eins og hundur“ í
yfirgefinni grjótnámu í útjaðri borgarinnar.
Sagan af Jósep K. er furðuleg, en það er ekki sagan sem slík sem heillar
lesandann. Töfrarnir eru fólgnir í einhverju öðru, því sem kalla mætti þrá eftir
dýpstu rökum tilverunnar og skín út úr næstum hverju orði, út úr þeirri
ástríðuþrungnu, þjáningarfullu, næstum sjúklegu leit sem fann sér svo djúpan
farveg í þessari bók, þessari endurspeglun af ofskynjunum Kafka.
Af því sem við vitum um Jósep K. getum við gengið að því vísu að hann haft
fram að þrítugasta afmælisdegi sínum verið algerlega upptekinn af starfi sínu,
gegnt skyldum sínum samviskusamlega, sýnt af sér frumkvæði. í stuttu máli
sagt var hann að klífa metorðastiga embættismannakerfisins eins hratt og
honum var unnt. Honum virðist hafa orðið vel ágengt þar sem hann var
kominn í óvenjuháa stöðu af þrítugum manni að vera.
Þannig lifði hann frá degi til dags, inniluktur á þröngum bás starfs síns í
viðskiptaheiminum, uppnuminn af þeirri daglegu endurtekningu sem slíkt starf
útheimtir. Ollum öðrum þáttum lífsins sinnti hann sem minnst. Hann lifði
hófsömu og rólegu lífi í leiguherbergi sínu, einn og ókvæntur, laus við öll
tilfmningatengsl. Hann hafði ekki heimsótt móður sína árum saman. Og hann
leit á kaldranalega reglubundnar komur sínar til hjákonunnar einungis sem leið
til að svala líkamlegri þörf. Utan vinnutíma umgekkst hann — samkvæmt
þrauthugsaðri áætlun — aðeins jafningja sína eða hærra setta menn ef þess var
kostur, en hann var engum þeirra nákominn.
Þá rennur upp þrítugasti afmælisdagur hans, tímamót í lífi hvers manns, sem
hvetja hann til að líta yfir farinn veg. Kannski lá hann eilítið lengur frameftir
þennan morgun og rauf þannig reglubundinn vélargang daganna. Þetta andar-
tak, sem ævinlega reynist söguhetjum Kafka skeinuhætt, var allt og sumt sem
til þurfti: hann tók að efast um lífsvenjur sínar, hann sá líf sitt frá nýju og
fjarlægara sjónarhorni, og honum blöskraði. Á þessu andartaki og við þetta áfall
hófust „réttarhöldin" yfir honum og þegar þau voru einu sinni komin af stað
urðu þau ekki stöðvuð. Hjá Kafka birtist þetta andartak í afskræmislegri og
öfugsnúinni fyndni í upphafsatriði skáldsögu hans.
Sök Jóseps K. var í grundvallaratriðum fólgin í því að hann hafði leyft lífi
sínu að verða vélrænt, sökkt sér algerlega niður í vélgenga, háttbundna röð
432