Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Síða 60

Tímarit Máls og menningar
finnur ekkert svar í leit sinni að sönnu lífi, fær ekki svalað þrá sinni eftir dýpstu
rökum. Hvernig skal lifa réttilega samkvæmt lögmálinu þegar lögmálið er
óþekkjanlegt, þegar það opinberast aðeins í afskræmdu og spilltu líki auvirði-
legustu þjóna þess og þegar sagt er að birtan sem lögmálið ber sé of skær til þess
að mannleg augu þoli hana? Líf nútímamannsins hefur glatað öllum endan-
legum verðmætum, eins og Kafka fann svo sárt á sjálfum sér. Og því er það að
Jósep K., sem hvorki er fursti, sonur guðs né rómaður fræðimaður, heldur
einungis venjulegur borgari og embættismaður, er ólíkur öllum forverum
sínum. Hann leitar árangurslaust að undankomuleið. Sekt hans er fangalíf sem
dauðinn einn getur frelsað hann frá.
Við hvaða lögmál hefur Jósep K. gerst brotlegur? Þegar hann er skyndilega
gripinn sektarkennd leitar hann svars. En hver getur gefið það? I vaxandi
örvæntingu leitar hann til allra þeirra afla sem fyrr meir hafa fært mönnum
hjálpræði, en þau bregðast honum öll með tölu. Ættarbönd, konan, listin,
trúarbrögðin — öll eru þessi öfl úr sér gengin.
Ættarbönd. í sögunni er lögð áhersla á að Jósep K. hefur vanrækt þau. Mörg
ár voru liðin síðan hann hætti að heimsækja móður sína í sveitinni. Hann hafði
vanrækt frænku sína. Og hann lítur á frænda sinn, sem ól hann upp, sem „svip
frá fortíðinni“. Frændinn lifir enn í heimi einfeldningslegra og gatslitinna
hugmynda. Eina aðstoðin sem hann getur boðið er að fara með Jósep K. til
lögfræðings sem getur enga raunverulega hjálp veitt.
Konan. Allar konurnar þrjár sem verða á vegi Jóseps K. bjóðast til að hjálpa
honum — eins og Fráulein Búrstner orðar það liggur þekking þeirra á lausu
honum til handa — en í öll skiptin reynist hjálpin ófullnægjandi og þekking
þeirra er ekki af því tagi sem Jósep K. þarfnast.
Fráulein Búrstner er aðeins í þann mund að ráða sig í vinnu á lögfræðiskrif-
stofu, þannig að loforð hennar um aðstoð geta aðeins komið að gagni í
framtíðinni. En þau verða að engu hvort eð er þar sem hún slítur sambandi við
K. eftir fyrsta samtal þeirra. Hvað konu dyravarðarins áhrærir afþakkar K. hjálp
hennar þar sem hún er einungis kunnug lítilsigldum undirtyllum við dóm-
stólana, og „þekking“ hennar, sem fólgin er í lauslæti, getur ekki orðið honum
að liði í leit hans. Og Leni, hjúkrunarkona Hulds lögfræðings, laðast að nálega
öllum sakborningum, hún daðrar við þá og elskar þá alla.
Lögfræðingurinn krefst algers trúnaðartrausts af skjólstæðingum sínum og
hjúkrunarkonan gerir fullkomna sakarjátningu að skilyrði fyrir aðstoð sinni. En
hvorugur kosturinn — hvorki blint trúnaðartraust né uppgjöf vitsmunanna i
ástarsambandi — er fyrir hendi í heimi nútímans. I þeim heimi eru menn á borð
434