Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 46

Tímarit Máls og menningar
ekki til að dreifa. Börn geta tæpast borið hönd fyrir höfuð sér, í þeirra
augum er uppeldið algerlega bundið persónu hvers og eins, þ. e. a. s. ein-
hverskonar óumflýjanleg örlög. I leikhúsinu er mögulegt að gera þeim ljóst
að þau eru ekki ein á báti, að unnt er að lýsa þeim örðugleikum sem þau
eiga við að etja og benda á orsakir þeirra. Og þessar orsakir eru í fæstum
tilvikum persónubundnir brestir í fari einstaklinganna, heldur er hér
yfirleitt um að ræða félagslegar, m. ö. o. pólitískar orsakir. I leikhúsinu er
unnt að reifa þessi mál og barnið finnur að það er ekki einstæðingur, heldur
situr það mitt í hópi annarra barna sem öll hafa þolað samskonar reynslu
og það sjálft. Með slíku leikhússtarfi er ekki reynt að magna upp nýjan ótta
hjá börnunum, heldur nefna það sem þau hafa hræðst sínu rétta nafni og
skapa forsendur ákveðinnar samstöðu. Og þegar rætt er um samstöðu er
alls ekki átt við það að þarmeð skuli allir elta forystusauðinn til vinstri,
heldur það eitt að sameiginleg þekking verði hreyfiafl sameiginlegra
athafna. Þegar börn, sem eru í raun algerlega varnarlaus, hlæja að
óviðunandi uppeldisaðstæðum, þá býr í þeim hlátri fyrsti vísir andspyrn-
unnar.
Barnaleikhús ætti að hafa það markmið að gera börnum ljóst að heimur
mannsins er í sífelldri mótun, — að hann er framar öðru vettvangur mann-
legra athafna. Leikrit fyrir börn ættu m. ö. o. að vera gagnleg. Börnin sjálf
dæma slík leikrit eftir því hve nytsamleg þau eru, þ. e. a. s. eftir tengslum
þeirra við raunveruleikann. Slík leikrit gætu stuðlað að margvíslegri upp-
lýsingu á sama hátt og alþýðlegar leiksýningar fyrri tíma. Og þetta er eina
leiðin til að skapa hin ákjósanlegustu skilyrði fyrir leikhússtarfsemi yfir-
leitt, en það hljóta jafnan að vera áhorfendur sem hafa ekki aðeins áhuga
fyrir þeim verkum sem þeim eru sýnd, heldur þurfa jafnframt á slíkum
verkum að halda.
Leikhúsfólk heldur því reyndar oft fram að viðleitni af því tagi sem hér
hefur verið lýst beri vott um flatneskjulega hugsun og sé fremur í ætt við
blaðamennsku en sanna listsköpun, — það hafi ekkert listrænt gildi að bera
umrædd vandamál fram á leiksviði. Frá því sjónarmiði eru leikrit einsog
Vatnsberarnir sjálfsagt bæði betri og leiðinlegri í senn. Við ættum að láta
slíkar mótbárur sem vind um eyru þjóta og snúa okkur að þeim verkefn-
um, sem bíða okkar á þessu sviði. Stundum heyrast þó reyndar öllu
beinskeyttari ásakanir frá aðilum sem gagnrýna sjálfa undirstöðu slíks
raunsæisleikhúss fyrir börn, þ. e. a. s. það grundvallarviðhorf að í leikhúsi
skuli fjalla um manninn sem samfélagsveru. Borgarar sem hugsa sjáifstætt
hljóta að sjálfsögðu ávallt að vera þyrnir í augum þeirra sem telja að með
ríkjandi samfélagsskipan búi þeir í hinum besta allra mögulegra heima. Og
að sjálfsögðu fer það ekki leynt að umrætt raunsæisleikhús fyrir börn vill
412