Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Side 99

Höfundurinn sem framleidandi
takinu „virkur“ rithöfundur, sem hann bæði skilgreindi og er sjálfur gott
dæmi um. Þessi „virki“ rithöfundur er áþreifanlegasta dæmið um að rétt
pólitísk hneigð og framsækin verktækni í bókmenntunum eru ævinlega
samtvinnuð þótt aðstæður séu ólíkar. Hér er að vísu bara eitt dæmi: ég
geymi önnur þar til á þarf að halda. Tretjakov gerir greinarmun á virkum
rithöfundi og upplýsingarithöfundi. Hlutverk hins fyrrnefnda er ekki að
segja frá heldur að berjast; ekki að leika áhorfanda heldur að taka virkan
þátt. Hann skilgreinir þetta hlutverk með því að lýsa sínu eigin starfi. Arið
1928, þegar allsherjar þjóðnýting landbúnaðarins stóð fyrir dyrum og
slagorðið „rithöfunda á samyrkjubúin" varð til, hélt Tretjakov í samyrkju-
búið „Kommúníska vitann“, átti þar tvívegis alllanga viðdvöl og sinnti
eftirfarandi störfum: Hann boðaði til fjöldafunda; safnaði fé til greiðslu á
dráttarvélum; fékk sjálfstæða bændur til að ganga í samyrkjubúið; hafði
umsjón með lestrarsölum; útbjó veggspjöld og ritstýrði blaði samyrkjubús-
ins; sendi fréttapistla til dagblaða í Moskvu; innleiddi útvarp og kvik-
myndasýningar o. s. frv. Það er engin furða þó bókin „Vallarhöfðingjar",
sem Tretjakov skrifaði um það leyti sem hann lauk þessari dvöl sinni, hefði
veruleg áhrif á frekari framgang samyrkjubúskaparins.
Vera kann að þið metið Tretjakov mikils en séuð samt þeirrar skoðunar
að dæmi hans bæti litlu við það sem hér er til umræðu. Þið haldið því e. t. v.
fram að þessi störf hans falli undir blaðamennsku eða áróður, en komi
skáldskap lítið við. Eg hef hins vegar valið Tretjakov að yfirlögðu ráði sem
dæmi til að benda ykkur á hvað við þurfum að vera geysilega víðsýn til að
geta endurmetið afstöðu okkar til skáldskaparforma og -tegunda í ljósi
tækniþróunarinnar og uppgötva þannig þau nýju tjáningarform sem rithöf-
undar eru nú að gera tilraunir með. Skáldsögur hafa ekki alltaf verið til, og
verða það ekki heldur um alla framtíð; sama er að segja um harmleiki og
söguljóðin miklu; ritform á borð við ritskýringar, þýðingar, meira að segja
svonefndar falsanir6 hafa ekki ævinlega verið lítilsmetið dundur í útjaðri
bókmenntanna. Það var ekki bara í heimspekinni sem þessi ritform
skipuðu sinn sess, heldur líka í skáldbókmenntum Arabíu og Kína.
Mælskulistin var ekki alltaf lítilsmetið form, heldur setti hún mark sitt á
veglegan hluta af bókmenntum fornaldarinnar. Eg nefni þetta til að venja
ykkur við þá hugmynd að við stöndum í miðri umbyltingu bókmennta-
forma, sem kann að hafa í för með sér að margar af þeim móthverfum sem
mótuðu þankagang okkar missi gildi sitt. Leyfið mér að nefna dæmi um
haldleysi slíkra móthverfa og hvernig sigrast má á þeim á díalektískan hátt.
Við skulum snúa okkur aftur að Tretjakov. Dæmið er að þessu sinni
dagblaðið.
„I bókmenntum okkar,“ skrifar vinstrisinnaður rithöfundur7, „eru þær
TMM VII
465