Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
grein felur í sér norræn mál og bókmenntir, en þess kostur að leggja sérstaka
áherslu á íslenska og norska miðaldatexta, og það gerði Jón. Aðalkennari hans
var Finnur Jónsson, sá virti og harðduglegi fræðimaður. Magistersprófi lauk Jón
frá Hafnarháskóla 1923 og kvæntist sama ár, gekk að eiga Þórunni Björnsdóttur
frá Grafarholti. Þau stofnuðu heimili í Kaupmannahöfn, og þremur árum síðar
varði Jón við Háskóla Islands doktorsritgerð sína,]ón Ólafsson frá Grunnavík.
Arið 1926 og fyrri hluta árs 1927 kenndi Jón við Oslóarháskóla, en að því
loknu fluttist fjölskyldan aftur til Hafnar. Jón varð þá forstöðumaður Arnasafns
og 1929 jafnframt prófessor í íslensku máli og bókmenntum við Hafnarháskóla
eftir að Finnur Jónsson lét af störfum. „Hann hafði þann galla að vera svo úngur
(ekki nema 29 vetra), en sá galli stóð til bóta. Jeg þekti vel gáfur hans og dugnað
og gat því með góðri samvisku mælt með honum“, sagði Finnur í ævisögu sinni.
í rauninni höfðu þá þrjár stöður verið sameinaðar í eina, sem Jóni var falið að
gegna: forstöðumannsstarf Arnasafns, sem Kristian Kálund (d. 1919) gegndi í
marga áratugi (og Halldór Hermannsson eitt ár síðar), prófessorsstaða Finns,
sem hafði þó heitið að væri staða í norrænni fílólógíu almennt, og prófessors-
staða Valtýs Guðmundssonar í íslensku máli og bókmenntum. Reyndar var
skömmu síðar komið upp lektorsstarfi í íslensku nútímamáli, en það var
einungis hlutastaða fyrstu áratugina.
Háskólakennslu hygg ég að Jón Helgason hafi lengst af litið á sem skylduverk
og heldur illa nauðsyn. Stúdentum þurfti að liðsinna, og fræðimaður þurfti að
framfleyta sér og sínum. A sviði Jóns vóru engar fræðimannsstöður til, en stöðu
háskólakennara fylgdi að sjálfsögðu rannsóknarskylda; fyrir forstöðu-
mannsstarfið við safnið mun Jón hafa haft litlar sem engar tekjur aukalega.
Nemendur Jóns urðu gríðar margir á löngum prófessorsferli, þó að stúdenta í
norrænni fílólógíu við Hafnarháskóla mætti á hverjum tíma telja á fingrum sér.
En íslenskt miðaldamál (sem oft hefur verið kallað forníslenska) var allt fram að
stúdentabyltingu skyldunámsgrein allra þeirra sem lásu dönsku til embættis-
prófs. Þeir vóru margir, og þeim fjölgaði gífurlega með stækkandi árgöngum og
bættum efnahag Dana, einkanlega á sjöunda áratuginum. Til fyrrihlutaprófs
þurftu dönskunemar að kunna skil á íslenskri málfræði og geta þýtt einfaldan
texta á óbundnu máli, og á seinnihluta vóru lesin fáein eddukvæði og ofurlítið af
dróttkvæðum. Drjúgan hluta þessarar kennslu annaðist Jón einn fram yfir 1950,
en þá fór kennurum (lektorum og aðstoðarkennurum) smám saman að fjölga,
þannig að kennsla Jóns takmarkaðist við seinnihlutaefnið og það sem var ætlað
norrænunemum sérstaklega og á síðustu kennsluárum hans að mestu við það
síðarnefnda. Kennslan beindist einkum að frumskilningi textans, en fyrir bók-
menntatúlkun fór lítið, og málfræðin var hjálpartæki til þessa textaskilnings, en
ekki markmið í sjálfri sér. Umfram allt var leitast við að skýra textann eins og
hann var varðveittur. Mismunandi leshættir handrita, ef því var að skipta, vóru
vegnir og reynt að komast að hinu upprunalegasta, en hæpnum leiðréttingatil-
gátum hafnað og umfram allt hátimbruðum kenningum sem höfðu verið reistar
4