Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Qupperneq 5

Bernskuminningar
í tali. Þegar ég var að semja þetta spjall í desember beindust hins vegar snör augu
framvarðarins að þeim ungu höfundum sem „skrifa bernskuminningar sínar“.
Eg dró þessi orð út úr málflutningi Ulfars Þormóðssonar í sjónvarpsþættin-
um Geisla þar sem hann tjáði sig um Eftirmdla regndropanna eftir Einar Má
Guðmundsson. Nokkru seinna benti svo Helga Kress í Veruviðtali á þá
nýlundu í íslenskum bókmenntum að sumir ungir karlhöfundar nýttu sér
bernsku sína til að skapa skáldverk og að sumir ungir karlgagnrýnendur væru
svo langt leiddir af kyni sínu að þeir skrifuðu um sumar þessar strákabækur sem
væru þær skáldverk. Hrafn Jökulsson skrifaði svo í fylgirit Þjóðviljans að
Heilagur andi og englar vítis eftir Olaf Gunnarsson væri merk bók fyrir þá sök
að þar færu ekki bernskuminningar — eins og hjá sumum.
Staðhæfingin er að verða komin til ára sinna eins og ungu höfundarnir —
sumir — en hefur mér vitanlega ekki verið rædd alvarlega. Aldrei verið rökstudd
eða sett í eitthvert samhengi eða verið útskýrð á nokkurn máta. Þetta er bara
eitthvað sem er sagt með þjósti eins og öllum hljóti að skiljast hve fráleitt athæfi
það sé hjá ungum karlrithöfundi að skrifa um unga karlmenn. Efnislega minnir
mig að í fyrrgreindum sjónvarpsþætti hafi Ulfar sagt eitthvað á þá leið að ungir
höfundar héldu bersýnilega að bernska sín væri svo merkileg að þeir gætu rakið
hana bindi eftir bindi, og fólst í orðum hans að sú trú þeirra væri á misskilningi
byggð.
En hverjir eru þeir, þessir sjálfhverfu höfundar sem teygja svo mjög lopann
um viðburðasnauða bernsku sína, öllum til ama og sjálfum sér til vansæmdar?
Leitin er hvorki löng né erfið. Svonefndir nýraunsæir pennar á síðasta áratug
sem ég spyrði hér saman af illri nauðsyn um leið og ég minni á að nóg er komið
af slíkum dilkadrætti í bókmenntaumræðunni, þeir skrifuðu ekki bernskuminn-
ingar heldur sögur úr samtíð. Tveir höfundar af þessari kynslóð skrifuðu bækur
um það tímabil íslandssögunnar þegar þeir voru sjálfir að alast upp: Pétur
Gunnarsson skrifaði Andrabækurnar, Ólafur Gunnarsson skrifaði Milljón prós-
ent menn.
Þrír höfundar hafa einkum látið að sér kveða af þeim sem komið hafa fram á
þessum áratug: Vigdís Grímsdóttir, Einar Kárason og Einar Már Guðmunds-
son. Vigdís er sá ungi höfundur sem lengst hefur gengið í átt að módernisma,
með tilheyrandi uppnámi tíma og umhverfis, en karlmennirnir báðir skrifa
skáldsögur um Reykjavík eftir stríð.
Einar Kárason skrifaði um strand tiltekins lífsmáta fólks úr hans eigin
kynslóð í Þetta eru asnar Gubjón en hefur síðan í Eyjabókunum búið til
braggahverfi einhvers staðar í Reykjavík og lýsir samspili þess, sem í fljótu
bragði virðist vera sjálfumnægur lítill heimur, og stærri heims sem er utan við en
hefur sífelld áhrif á litla heiminn. Ahrifin lúta þó ætíð eigin lögmálum. Hann
lætur fjölskyldu í miðpunkti hverfisins binda verkið saman en sterkar aukapers-
ónur gera það breiðara en svo að einungis sé um að ræða ættarsögu. Bernsku-
minningar höfundar koma hvergi við sögu nema þá sem krydd eins og
131