Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 7

Er Ijóðið glataður tírni?
gegnum vakir hugans. Og þegar okkar vísindalega skynsemi er einhvers staðar
víðsfjarri eða sofnuð á verðinum þá er ljóðið komið til okkar til að segja okkur
allt og ekkert og hinn æðsta sannleika.
Ljóðið er hafdjúp af gleði og sorg, af reiði, ótta og angist mannsins í stóra
heiminum. Og það er jafnan sneisafullt afvisku sem er sprottin afsammannlegri
reynslu gegnum margar aldir, hvort sem við búum í moldarkofa eða risastórri
blokk. Hvort sem okkur bítur frostið eða brennir sólin. í kjölfar lífsins berst
ljóðið og þar sem lífið stöðvast skilur það eftir ljóð. Saknaðarljóð.
En þótt ljóðið haldi vöku sinni getur heimurinn orðið því skeinuhættur eins og
manninum. Nútíminn gengur nærri okkur, við læsum vitundarlíf okkar inni í
rammgerðu byrgi þar sem við geymum ótta okkar, gleði og sorgir. Með því
móti flýr maðurinn sjálfan sig og hamingju sína, það er eins og hann hafi lent á
villibraut og rati ekki lengur til baka. Hugur hans er aðskilinn frá líkamanum,
hið efnislega frá því andlega. Það eru orðnir tveir heimar, hvor um sig óttast
hinn, hvorugur skilur hinn. Það er svo aftur í tilfinningalífinu sem áreksturinn
milli rökhugsunarinnar og líkamshvatanna kemur skýrast í ljós. Og upp úr
þeim suðupotti spretta ljóðin, þau eru þannig eilífur vitnisburður um það
hvernig manninum semur við hinn ytri veruleika, heiminn í kringum hann. Og
þau lýsa einnig sársaukanum sem verður af oft á tíðum örðugum samskiptum
einstaklingsins við líf sitt. Erfiðleikum hans við að sætta sig við örlög sín.
Á einn eða annan hátt finna allir fýrir því að eitthvað skortir á samræmið, að
nútímamaðurinn er ekki heilsteyptur. Það er líka sök meðal annars vísinda-
hyggjunnar sem hefur svipt efnið sálinni og sálina efninu. Þegar líkaminn og
hugurinn skildust að glataði maðurinn goðsagnakenndu eðli sínu. Ljóðið flúði
langt inn í hugskotið með ósýnilegar rætur sínar í taugum og holdi mannsins.
Missinn bætum við okkur upp með því að hverfa í huganum á vit skáldskapar og
fegurðar þrátt fýrir það að 1 íkami okkar er bundinn af ytra umhverfi og takmark-
aður af því. Ljóðið er eins og barómeter á ástand og líðan mannsins í umhverfi
sínu, sá sem hunsar það er blindur, sá sem skilur ekki mál þess í öllum sínum
blæbrigðum og tóntegundum er báglega staddur í volki lífsins.
Ein af ljóðabókum Nicanor Parra frá Chile heitir Emergencypoems. Það er góður
titill. Og ég tel að öll góð ljóð séu „emergency poems", neyðarljós sem skína í
gegnum angist og grámóðu hversdagsins, en einnig sjaldgæfar perlur gleðinnar
og vonarinnar, sem mannlegt líf byggir á þrátt fyrir allt. Þau eru viðvörunarljós
sem gefa til kynna önnur verðmæti en þau sem menn búa við yfirleitt, annan
heim, aðra fegurð, oft eftirsóknarverðari og sannari. Án ljóðsins værum við
dæmd til að deyja í rænulausum heimi sem ber ekki skyn á tilfinningar manns-
ins og ólík blæbrigði hugsunar og máls. Ef ekki vill betur verður maðurinn á
269