Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Page 54

Tímarit Máls og menningar
Hvernig á að koma þessu há-klassíska ljóði heim og saman við róttækar,
stóryrtar yfirlýsingar Jónasar í ritdómnum um Sigurð Breiðfjörð?19 Hvað
er „nýtt“ í því að hverfa til fornaldar frá nútímanum? Svarið við því fæst
með því að skoða málið á ljóðinu.
I fyrstu tveimur vísuorðunum er landið ávarpað þrisvar: Fyrst með nafni
sínu: Island, síðan í tvenns konar ljóðrænum umritunum. I „farsælda-frón“
er tvöföld umritun notuð: nafnskipti (metonym) þar sem hið gamla heiti
„frón“ er notað sem stofnliður og kenniliðurinn „farsælda-“ vísar til þess
að landið sé gæfuríkt í sjálfu sér. Seinni umritunin er enn skrautlegri: „hag-
sælda hrímhvíta móðir!“. A meðan „farsælda“ vísar til yfirskilvitlegrar
blessunar eða gæfu, vísar „hagsælda“ til efnahagslegrar velgengni sem til-
heyrir hinni öldnu, „hrímhvítu“ móður.
Eftir þetta skrautlega, hátíðlega upphaf er ekki ein einasta umritun í Ijóð-
inu, ekkert heiti, engin kenning, engin viðlíking. Lengra var ekki hægt að
komast frá rímunum.
Málið á Islandi er eins nálægt talmáli og verið getur og með því móti
hvílir hið ljóðræna, það sem gerir þennan texta að ljóði en ekki ræðu, full-
komlega á hljómlist tungumálsins. I Islandi bjó Jónas til ljóðmál sem var
nýtt í bókmenntum samtíma hans.
í áðurnefndri ritgerð talar Turið Sigurðardóttir Joensen um hinn sér-
kennilega tvískinnung sem einkenndi upphaf þjóðernisstefnu og ættjarðar-
ljóða hjá færeysku stúdentunum í Kaupmannahöfn undir lok nítjándu ald-
ar.20 Svo sannarlega elskuðu þeir heimaland sitt og vildu efla þess hag á alla
lund, efnahagslega og menningarlega, en saknaðarljóð þeirra til ættjarðar-
innar búa samt yfir merkilegri tvöfeldni. Hin elskaða ættjörð er fjarri og
þess vegna sakna skáldin hennar og yrkja um fegurð hennar og ágæti. Þráin
verður til um leið og aðskilnaðurinn er viðurkenndur eins og komist er að
orði í sálgreiningunni um tilurð dulvitundarinnar og þar með vitundarinn-
ar.
Hins vegar hafði enginn beðið þessa stúdenta að yfirgefa landið sitt
fagra. Þeir fóru af fúsum og frjálsum vilja til Kaupmannahafnar til að sækja
þekkingu sem heimalandið hafði ekki yfir að ráða. Landið sem þeir sakna
vantar þannig eitthvað, það er fagurt og elskað en samtímis fáfrótt, frum-
stætt, ófullnægjandi. Þeir sem heima sitja yrkja ekki um ættjörðina, þeir
eru í henni og hún í þeim. Þeir sem fóru missa land sitt en fá í staðinn sekt-
arkenndina, tvöfeldnina - og skáldskapinn.
I ættjarðarljóðunum er alltaf þagað um það hvers vegna „móðurlandið"
er fjarri, tapað, segir Turið, það bara er það - og eftir stendur tómleika-
tilfinningin sem menn fela í ástarjátningunum.
180