Morgunblaðið - 23.12.2014, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2014
BAKSVIÐ
Davíð Már Stefánsson
davidmar@mbl.is
„Það hefur verið talað um að fyr-
irlestur Bríetar hafi verið upphafið
að kvenréttindabaráttu á Íslandi,“
segir Ásta Ragnheiður Jóhann-
esdóttir, framkvæmdastjóri afmæl-
isnefndar 100 ára afmælis kosn-
ingaréttar kvenna. Þriðjudaginn
30. desember verður fyrirlestur
Bríetar Bjarnhéðinsdóttur, „fyrir-
lestur um hagi og réttindi kvenna“,
leiklesinn í Iðnó. Bríet flutti fyr-
irlesturinn hinn 30. desember árið
1887 í Góðtemplarahúsinu og var
það fyrsti opinberi fyrirlestur konu
á Íslandi. Leiklesturinn markar
jafnframt upphafið að afmælisári
kosningaréttar og kjörgengis
kvenna til Alþingis en ýmsir við-
burðir verða haldnir af því tilefni
árið 2015.
„Það voru mikil hátíðahöld, þar á
meðal á Austurvelli, þegar konur
fengu þennan rétt þrátt fyrir að
hann hafi nú verið takmarkaður.
Þann dag var íslenska fánanum
líka í fyrsta skiptið flaggað op-
inberlega. Það voru ungar stúlkur
sem voru að fagna kosningarétt-
inum sem báru íslenska fánann.
Það má því segja að þetta sé líka
hundrað ára afmælið hans,“ segir
Ásta Ragnheiður.
Átta leikarar lesa upp
Að sögn Ástu kom sú hugmynd
upp á milli Auðar Styrkársdóttur,
sem er formaður afmælisnefnd-
arinnar og forstöðumaður kvenna-
sögusafnsins, og Ásdísar Skúla-
dóttur, sem leikstýrir
leiklestrinum, að það væri kjörið
að hefja afmælisárið með þessum
hætti. Afmælisnefndin tók heils-
hugar undir það. Leiklesturinn ber
heitið „… frá vöggunni til grafar-
innar settar á kné karlmönnum …“
sem er einmitt tekið úr fyrirlestr-
inum. Alls taka átta leikarar þátt í
leiklestrinum; Hera Hilmarsdóttir,
Þórey Sigþórsdóttir, Saga Garð-
arsdóttir, Þórunn Lárusdóttir,
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir, Jór-
unn Sigurðardóttir, Sólveig Páls-
dóttir og Jakob Þór Einarsson. Þá
sér Jóhanna Halldórsdóttir meðal
annars um samsöng barna, leik-
mynd og búningar eru í höndum
Hlínar Gunnarsdóttur, Kristín B.
Thors sér um hár og förðun og
leikstjóri verksins er eins og áður
segir Ásdís Skúladóttir.
Skálað fyrir Bríeti
„Það þótti mjög djarft af þessari
ungu konu að halda þennan fyr-
irlestur á sínum tíma og það voru
margir sem sögðu að þetta myndi
alls ekki heppnast hjá henni. Það
sést í bréfum frá þeim tíma að
menn héldu að hún myndi ann-
aðhvort hiksta eða falla í ómegin,“
segir Ásdís en bætir við að það
hafi verið einróma skoðun manna
að hún hafi staðið sig prýðilega.
„Það voru margir karlmenn í
þjóðfélaginu á þessum tíma sem
studdu hennar málstað. Þess má
einnig geta að Hannes Hafstein
ráðherra átti heima í nágrenni við
hana og var hann sá eini sem fékk
að lesa fyrirlesturinn yfir samdæg-
urs. Hannes var svo hrifinn að
hann gerði ekki eina einustu at-
hugasemd. Þau tvö voru miklir
vinir og það er sagt að hún hafi
staðið á bak við ýmsar af hans til-
lögum varðandi kvenfrelsis- og
mannréttindamál,“ segir hún.
„Þess má einnig geta að það
vildi svo til að 30. desember árið
1887 var landshöfðinginn með
nýársveislu eins og kallað var. Þar
var að sjálfsögðu skálað fyrir
Bríeti Bjarnhéðinsdóttur,“ segir
Ásdís að lokum og samþykkir það
sposk að skál Bríetar verði einnig
drukkin 30. desember árið 2014.
Skál Bríetar drukkin í annað sinn
 Fyrirlestur Bríetar Bjarnhéðinsdóttur „um hagi og réttindi kvenna“ verður leiklesinn 30. desem-
ber næstkomandi  Markar jafnframt upphaf að afmælisári kosningaréttar og kjörgengis kvenna
Morgunblaðið/Þórður
Mæt Bríet var kosin bæjarfulltrúi í bæjarstjórnarkosningunum í Reykjavík 1908 og bauð sig
fram til Alþingis fyrst kvenna. Hún hlaut riddarakross hinnar íslensku fálkaorðu árið 1928.
Leiklestur Átta einstaklingar munu skipta með sér leiklestri í Iðnó á fyrirlestri
Bríetar Bjarnhéðinsdóttur sem hún flutti í Góðtemplarahúsinu 30. desember árið 1887.
Ásdís
Skúladóttir
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir
Bríet Bjarnhéðinsdóttir fæddist
27. september 1856 á Haukagili í
Vatnsdal í Austur-Húnavatnssýslu,
dóttir Kolfinnu Snæbjörnsdóttur
og Sæmundar Bjarnhéðinssonar.
Nokkrum árum síðar fluttist hún
ásamt fjölskyldu sinni að Böðvars-
hólum í Vesturhópi og ólst þar upp
elst fjögurra systkina sem upp
komust.
„Jón Ólafsson ritstjóri leiddi
Bríeti upp á sviðið áður en hún hóf
fyrirlesturinn. Bríet hefur sagt það
sjálf að hún hafi verið afskaplega
feimin og stressuð þar til Jón
skildi hana eina eftir uppi á svið-
inu. Þegar hún sá að allt væri undir
henni komið þá fann hún styrk
sinn eins og stórmenni gera og sló
í gegn. Öll blöðin á þessum tíma
voru sammála um það að hún
hefði staðið sig glæsilega með erf-
itt viðfangsefni fyrir höndum sem
ekki allir voru hrifnir af,“ segir Ás-
dís Skúladóttir sem leikstýrir við-
burðinum.
„Margt af því sem Bríet taldi til
meginatriða í fyrirlestrinum er enn
til umræðu í dag. Þar má nefna
launamisréttið. Bríet var sjálf
kennari á sínum tíma á Norður-
landi og henni var boðið upp á
helmingi lægri laun en karlkyns
kennaranum sem var á undan
henni auk þess sem hún þurfti
einnig að hjálpa til við heimalestur
barnanna og taka þátt í heimilis-
störfum. Þess má einnig geta að
Matthías Jochumsson var við-
staddur fyrirlestur Bríetar og var
afskaplega hrifnn af honum,“ seg-
ir hún. Bríet var kosin bæjarfulltrúi
í bæjarstjórnarkosningunum í
Reykjavík 1908 og bauð sig fram
til Alþingis fyrst kvenna. Hún hlaut
riddarakross hinnar íslensku
fálkaorðu árið 1928. Hún var fyrsta
nafngreinda konan á frímerki á Ís-
landi árið 1978.
Hún fann styrk sinn eins og
stórmenni gera og sló í gegn
BAUÐ SIG FRAM TIL ALÞINGIS FYRST KVENNA
Heiður Bríet hlaut riddarakross hinnar
íslensku fálkaorðu árið 1928.