Morgunblaðið - 23.12.2014, Blaðsíða 33

hæðir, mynduðu randbyggð með-
fram götum með inngörðum. Víða
var byggt mjög þétt þannig að
garðrýmið var lítið og birta því
takmörkuð í mörgum íbúðum. Þótt
þetta húsnæði væri nokkuð betra
en verkafólkið hafði búið við innan
borgarmúranna var það iðulega
ekki með hreinlætisaðstöðu eins og
vatnssalerni og baði inni í íbúð-
unum. Kamrar voru enn í mörgum
inngörðum fram yfir miðja 20. öld.
Þar sem byggðin var þéttust
mynduðust smám saman fátækra-
hverfi þegar verkafólk og iðn-
aðarmenn tóku að flytja í ný út-
hverfi á fyrri hluta 20. aldar og inn
fluttu innflytjendur, fátæklingar og
námsmenn.
Samtök lækna höfðu mikinn
áhuga á betra og heilnæmara hús-
næði fyrir alþýðu eftir kólerufar-
aldurinn 1853. Þau fengu arkitekt-
inn Bindesböll til að skipuleggja og
teikna tveggja hæða raðhúsahverfi,
Brumleby, í Austurbrúarhverfinu.
Þetta hverfi hefur alltaf verið vin-
sælt og fyrirmynd margra raðhúsa-
hverfa í Danmörku og víðar. Hverf-
ið var friðað 1959 og endurnýjað
1996.
Frá því um 1870 fram að fyrri
heimsstyrjöld óx íbúafjöldi Kaup-
mannahafnar gríðarlega. Árið 1870
voru borgarbúar um 230 þúsund en
um 1916 voru Kaupmannhafn-
arbúar hálf milljón. Við vélvæðingu
landbúnaðarins á þessu tímabili var
ekki lengur þörf fyrir eins margt
starfsfólk við landbúnaðarstörf og
áður en aftur á móti þurfti sífellt
fleira fólk til að vinna við nýju
verksmiðjurnar.
Ungt fólk flykktist til Kaup-
mannhafnar í leit að vinnu og verk-
smiðjuhverfi spruttu upp utan við
gömlu borgarbyggðina í Kaup-
mannahöfn. Skorsteinar verksmiðj-
anna tóku að keppa við kirkjuturna
um mótun á yfirbragði borg-
arinnar. Hlutur gömlu borgarinnar
af heildarfjölda íbúa minnkaði
smám saman. Þannig bjó um þriðj-
ungur borgarbúa í gömlu borginni
um 1910, tæplega 15% 1938 og um
10% síðustu áratugi.
Við það að jafna borgarveggi við
jörðu og ryðja jarðefnunum í borg-
arsíkin umhverfis og til landfyllinga
á Brimarhólmi fékkst yfir 100 ha
landsvæði umhverfis gömlu borg-
arbyggðina. Við blasti fyrsta stóra
skipulagsverkefni lýðræðskjörinna
borgaryfirvalda. Leitað var er-
lendra fyrirmynda um hvernig
landið skyldi nýtt, því evrópskar
stórborgir eins og Vínarborg og
París höfðu um miðja 19. öld geng-
ið í gegnum svipað ferli og jafnað
út borgarveggina. Helsta fyr-
irmynd fyrstu tillagna var Vín-
arborg þar sem nýtt glæsilegt
hringsvæði með lystigörðum, breið-
götum og menningarstofnunum
hafði verið skipulagt umhverfis
gömlu miðaldaborgina.
Arkitektinn Ferdinand Meldahl,
sem sá um endalegar teikningar
fyrir Marmarakirkjuna í Friðriks-
stað og teiknaði Alþingishúsið í
Reykjavík, lagði árið 1866 fram
skipulagsteikningu fyrir fyll-
ingasvæðið umhverfis miðborg
Kaupmannahafnar sem farið var
eftir í meginatriðum. Stærsti hluti
svæðisins var upphaflega lagður
undir lystigarða, t.d. grasagarðinn,
og nýjar menningarstofnanir svo
sem listasafn ríkisins, Glyptotekið,
borgarsjúkrahús og nýtt ráðhús
skömmu eftir aldamótin 1900. Í ár-
anna rás var aukinn hluti svæðisins
tekinn undir mannvirki, m.a. hrað-
brautir. Þetta skipulag féll vel að
hugarheimi hinna efnameiri borg-
ara sem bjuggu í nýjum villuhverf-
um rétt utan vatnanna og gátu því
farið í lystigöngur um garða og
heimsótt menningarstofnanir.
Á tímabilinu 1870 til 1900 sóttu
danskir arkitektar mest til klass-
ískra evrópskra fyrirmynda við
hönnun stærri bygginga, en þær
voru flestar í nýendurreisnarstíl,
svo sem Konunglega leikhúsið og
Ríkislistasafnið. Undir lok 19. aldar
leituðu arkitektar á ný mið, bæði til
hefðbundinnar danskrar og nor-
rænnar húsagerðar og einnig var
„art nouveau“ eða jugendstíllinn
vinsæll um aldamótin 1900. Þannig
er Palace hótelið við Ráðhústorgið í
jugendstíl. Eftir samkeppni 1892
var byggt nýtt ráðhús á fyll-
ingasvæðinu þar sem borgarhliðið
Vesturport stóð áður. Arkitektinn
Martin Nyrop vann samkeppnina
og tók hann mið af dönskum hefð-
um og eigin stíl við hönnun húss-
ins, en það var vígt árið 1905. Þar
með fékk Kaupmannahöfn nýtt
ráðhústorg og nýjan miðpunkt.
Menning Bjarni Reynarsson höfundur bókarinar skrifar m.a. „Umhverfis
Friðriksbergskastala sunnan borgarinnar og norðan borgarinnar, þar sem
efnaðir borgarar og aðall áttu sumarhús, byggðu nýríkir villur sínar.“
33
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 2014
Gaurar sem sjá til þess að ekki
sjóði upp úr. 2 í pakka, hvítur og
rauður aðeins kr. 1.790
Lid Sid
(Vín)andi flöskunnar svífur í reipinu.
Sumo eggjabikar
2 í pakkan Kr. 1.950
Karoto
gulrótaryddar
Til skreytinga - Kr. 1.690
Pönduklukka
me› pendúl
Mörg dýr, kafbátur,
þyrla, robot o.fl. form
Kr. 7.490
Salt og pipar uglur - Kr. 1.230
Söngelska eggi›
Spilar tónlist og tryggir að þú fáir eggið
þitt soðið eins og þú vilt hafa það - Kr. 5.500,-
Mjólkurkanna
Mjólkurkanna með spenum
Kr. 3.400
Kr. 3.900
Lasso flöskustandur
Linsukrús
Kaffikrús sem lítur út eins og linsa
Kr. 2.190
Salatáhöld
Jumpin Jack‘s - 4 litir - Kr. 2.900 skólavörðustíg 12 • sími 578 6090 • www. minja.is
Ugla
og
Kisa
Bókastoðir
Kr. 3.600 settið
(2 stk.)
Hágæða heyrnatól
Tvær gerðir.
margir litir.
Verð frá kr. 9.700,-
Urbanears
Mr. tea tesía
Kr. 1.790
Clip on
Led
Öflugt lesljós fyrir gleraugu
Kr. 1.790
Jólagjöf gr i l lmeistarans
Smiðjuvegi 2, Kóp - S. 554 0400
Kjúklingastandur
Hamborgarapressa
FULLT VERÐ
5.500
4.500
Þráðlaus kjöthitamælir
Ljós á grill
Pítsusteinn
FULLT VERÐ
8.990
5.99015”
FULLT VERÐ
7.990
5.990
Spaði og
skeri fylgja
FULLT VERÐ
4.490
3.490
Einstökupplifun
Stilltu á kjöttegund og
steikingu. Mælirinn lætur vita
þegar maturinn er tilbúinn
Fyrir grill ogofna
FULLT VERÐ
4.990
3.990
LED
Stillanlegþykkt