Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 21

JUAN GOYTISOLO OG HEIÐUR SKÁLDSÖGUNNAR
neytir, hann skemmtir sér kannski, en verkið ferðast gegnum meltingarfæri
hans og út um það sem Juan Goytisolo kallar „borubrekkuklungur“.
Svo eru til önnur verk sem leita að lesanda sem enn er ekki til staðar, les-
anda sem enn á eftir að skapa og uppgötva í sjálfri athöfninni að lesa. Það er
þegar slíkur lesandi og verkið ná samfundum að skáldsaga möguleikanna
verður til. Varanlegt aðsetur hennar er hugurinn og hjartað, sem Sterne og
lesandi hans deila hvor með öðrum, og Stendhal, Kafka og Joyce með sínum
lesendum. Þannig á sér stað gagnkvæm sköpun lesanda og verks.
Cortázar gerði greinarmun sem þykir kannski full karlrembulegur nú í
aldarlok þar sem hann greinir á milli karl-lesanda (virks lesanda) og
kven-lesanda (óvirks lesanda). Ég kýs heldur að greina á milli rifjasteik-
ur-lesanda (karlkyns eða kvenkyns) sem verður að tyggja kjötið tuttugu
sinnum áður en hann sporðrennir því, og grjónagrauts-lesanda (stúlku eða
drengs) sem tannleysis síns vegna lepur þunnan og bragðlítinn velling.
Málsvörn grjónagrauts-lesandans tekur á sig ýmsar myndir, tottar marg-
an pelann og setur upp margan smekkinn. Með því að lægsta stig þeirrar
málsvarnar sé einmitt þessi hégómlega krafa um „léttar“ og „skemmtilegar"
bókmenntir, er meðalmennskan einna skýrust í því raunsæi sem heimtar að
orð ímyndunaraflsins lúti félagsfræðilegri tölfræði, sálfræðilegum trúverð-
ugleika og þeirri hugmynd að mannkynssagan sé skjalfestanlegur atburður
fremur en tíminn í ímyndunaraflinu - nútíðin, fortíðin eða framtíðin.
í Mexíkó og Suður-Ameríku tengist meðalmennskan sem þessi krafa felur
í sér ákveðinni fortíðarhyggju hinnar lýðræðislegu og velmegandi millistétt-
ar sem nú er komin fram en var ekki til staðar hjá okkur á síðustu öld þegar
raunsæið var í algleymingi. Hinn gagnrýni tímaruglingur raunsæisins og
sálfræðihyggjunnar, sem hvorutveggja er dulbúið sem viðleitni til sögulegrar
hlutlægni, leiðir af þessari ríkjandi fortíðarhyggju hinnar málamiðlandi
millistéttar, og vegna þess að hún er í miðjunni, ber hún meðalmennsku sína
með stolti og af stakri dyggð. Ef nokkuð er að marka hinn raunsæislega
tímarugling, væri þetta skýrasta sönnunin fyrir „alþjóðaeðli" okkar, því það
er í hinu málamiðlandi meðalræði (mediocracia) sem við sýnum að við erum
ekki frábrugðin öðrum í neinu; við erum alveg eins og til dæmis Frakkar eða
Englendingar. í stuttu máli sagt neytum við þess sama og þeir, þ.e. „hinir“,
sem á þennan málamiðlandi og meðalmennskulega hátt verða að „okkur“.
En þetta alþjóðaeðli okkar er í raun ekki viðurkennt sem afmörkuð stað-
reynd um mennsku okkar í þessari málamiðlun meðalmennskunnar. Hinar
miklu bókmenntir Suður-Ameríku hafa þróast í gríðarstórum stökkum,
með dæmalausum sambræðingi af ýmsu tagi, vanhelgunum á raunsæinu og
forskriftum þess með ýkjum, óráðshjali og draumum. Þar er sköpuð annars
11
TMM 1999:1
www.mm.is