Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Síða 23

JUAN GOYTISOLO OG HEIÐUR SKÁLDSÖGUNNAR
lyft á helgistall. Þar höfum við lykil sem er bæði sótthreinsaður og takmark-
andi og gefur kost á því að afskrifa Tristram Shandy sem „þvætting", á sama
tíma og Saturday Review notaði nákvæmlega sömu skilgreiningu um
Kastalann (muddlevar orðið sem Forster notaði um Sterne; rigmarole, sagði
Saturday Review um Kafka). En hvað segja menn sem byggja á slíkum bak-
grunni nú í samtímanum um Dyggðir hins einmanafugls eftir Goytisolo eða
Larva eftir Julián Ríos, eða öll þau verk önnur sem ekki verður troðið í þenn-
an þrönga stakk sem saumaður er samkvæmt þessum reglum sem falla ekki
að þeim? Ekki neitt, því þegar verk er smættað niður í eitthvað annað en það
er, þá er verið að hafna því.
Hitt viðhorfið finnum við hjá Mikhaíl Bakhtín. Þessi mikli rússneski bók-
menntafræðingur víkkar út bókmenntahefðina til að koma fyrir í hinni día-
lektísku skáldsögu (eða íjölradda skáldsögu, eins og Broch átti eftir að kalla
hana) fjölda skoðanaskipta, en nú ekki einungis á milli sálrænna „persóna"
úr ramma „raunsæisins“, heldur líka á milli mótsagnakenndra orðræðna,
fjarlægra tímaskeiða mannkynssögunnar, hinna ýmsu stétta samfélagsins
eða andstæðra sögulegra sjónarhorna, sem hefðu að öðrum kosti ekki haft
tækifæri til að skiptast þannig á skoðunum: þ.e., þetta tækifæri gefst þeim
einungis með því að mætast á sviði ímyndunaraflsins, sem er leið bókmennt-
anna til að kynnast hlutunum.
Hið skapandi frjálsræði Bakhtíns hentar nútímaskáldsögunni vel og
rýmir til fyrir óuppfýlltum möguleikum hennar. Hér á ég við skapandi frjáls-
ræði í orðanotkun, en líka, fýrir milligöngu tungunnar, sagnfræðilegt frjáls-
ræði, pólitískt og jafnvel þjóðernislega dýnamískt, ekki hlutlaust; með
rifjasteik, ekki vellingi; umfaðmandi, ekki útilokandi. í þessu felst heiður
skáldsögunnar í samtímanum. Juan Goytisolo holdgerir þennan heiður og
skilgreinir hann á framúrskarandi hátt.
Skáldsaga hans, Dyggðir hins einmana fugls, hefur verið gagnrýnd á for-
sendum sem endurspegla ýmist þá útjöskuðu lykla sem Goytisolo rífur nið-
ur á róttækan hátt eða þrána eftir skemmtun og léttleika. Mikill reykur af
litlum neista, eins og skrifað hefur verið í sumum ritdómum? Þvert á móti,
því hér er reykurinn og neistinn sem orsakar hann eitt og hið sama, en að
auki má sjá bregða fyrir stöku hreinsunareldi sem opnar með orðahrinum
dyrnar inn í hina forboðnu paradís, þar sem líkamarnir eiga sér samfundi
fýrir tilstilli textanna sem rita þá og tengja þegar öll heimsins lög banna að
þeir hittist.
Skáldsagan Dyggðir hins einmana fugls eftir Goytisolo sameinar öll þau
textaeinkenni sem Balchtín hampar en Forster fordæmir. Verkið ber að
dæma samkvæmt tryggð þess við þann lykil sem styrkir það, ekki þann sem
TMM 1999:1
w w w. m m. ís
13