Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 149

DRANGEYJARSUND OG NÓBELSHÁTÍÐ
þórshvoli, og annað sem hann nefnir ekki, eins og Drangeyjarsundið, var
fyrst og fremst liður í að styrkja þessa trú, brynja hana gegn efasemdum og
verja hana gegn árásum utan frá. Þessi djúpstæða trú kom ekki síst fram í
skrifum í blöðum og tímaritum, og er það annar stór galli á þessu verki að
höfundur skuli ekki hafa leitað fanga á þeim miðum. Gæti ég þó trúað því að
þannig væri hægt að „kortleggja" hin ýmsu afbrigði trúarinnar, allt frá „bók-
stafstrú“ sem lítur svo á að fornsögurnar hafi varðveist orðréttar frá kynslóð
til kynslóðar og til hófsamari trúar sem gerir ráð fyrir að sögurnar séu í aðal-
atriðum sannar en hafi þó afbakast að einhverju leyti (þó kannske ekki í
munnmælum heldur fremur í höndum þeirra sem skrásettu þær). í þessum
umræðum tóku fjölmargir til máls og létu ljós sitt skína; ef ég man rétt var
Jón Leifs á meðal þeirra, og hann reisti síðan óbrotlegan minnisvarða um
hetjudýrkun þessa tíma í symfóníunni „Söguhetjur“. Það er vafalaust til of
mikils mælst, enn sem komið er, að reynt sé að lesa út úr henni hvaða viðhorf
til fornsagnanna komi þar fram, en það hefði þó mátt nefna hana.
Svo virðist sem fræðimenn „íslenska skólans“ hafi farið varlega af stað, en
eins og staðan var gat varla hjá því farið að ýmsar kenningar þeirra snertu
menn illilega og kæmu af stað mótmælum. Það gerðist líka, og með ýmsu
móti: sumir andmælendur fræðimannanna voru málefnalegir en ég minnist
þess einnig að hafa lesið eftirhreytur af ritdeilum, þar sem spurt var hvers
vegna það væri látið viðgangast að hver sem er gæti svívirt þjóðararfinn á
þennan hátt. „íslenska skólanum“ óx smám saman fiskur um hrygg og
fræðimennirnir fóru í auknum mæli að líta á fornsögurnar sem hugverk rit-
höfunda. Náði það hámarki þegar Sigurður Nordal birti ritgerð sína „Hrafn-
kötlu“ árið 1940, þar sem hann leiddi að því margvísleg rök, að Hrafnkels
saga væri hrein skáldsaga. Töldu margir þá að þetta væri lokaorðið. Þeir sem
voru á annarri skoðun voru samt ekki af baki dottnir enn, og Nordal var svar-
að: það gerði bóndi einn úr héraðinu, sem Aðalsteinn hét á Vaðbrekku og var
víst ekki tekinn alvarlega, enda talinn liðléttingur í fræðunum. En hann hafði
þó eitt fram yfir Nordal: nána þekkingu á staðháttum í Hrafnkelsdal, og ýms-
ar athugasemdir hans munu vera alveg réttar. Þessi „andspyrnuhreyfing“
gegn „íslenska skólanum" er merkilegt fyrirbæri í íslenskri menningar- og
hugarfarssögu á þessari öld: ekki er ólíklegt að hún hafi valdið því að afstaða
íslensku fræðimannanna varð einstrengingslegri og sé þannig á einhvern
hátt rótin að þeim ýkjum og einföldunum sem Else Mundal snupraði þá fyr-
ir. En hún sýnir líka hve tregir menn voru til að láta af trúnni á fornsögurnar.
Því er hætt við að hver sú mynd af hetjudýrkun íslendinga sem taki þessa
„andspyrnuhreyfingu" ekki með verði nokkuð gloppótt.
I þessu samhengi verður einnig að skoða málareksturinn út af fornsagna-
útgáfú Halldórs Laxness, sem hefur dregið mikinn dilk á eftir sér allt til þessa
TMM 1999:1
www.mm.is
139