Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Síða 32

Arni bergmann
hefði gleypt hann“ eins og nú mundi sagt. Skáldið og ritstjórinn Plétnév lýsir
í einkabréfi fyrirlitningu sinni á „letingja eins og Púshkín sem gerir ekkert
nema róta á morgnana í gömlum bréfum til sjálfs sín ... og aka með konu
sinni á böll á kvöldin, meir sjálfum sér til gamans en henni.“19 Að auki átti
hann marga óvini í bókmenntaheiminum sem, að því er skáldið Vladimír
Sollogúb segir í æviminningum sínum „létu hann aldrei í ffiði og særðu hans
stygga metnað með því að klifa á því að allur vindur væri úr Púshkín, hann
væri orðinn gamaldags, búinn að vera sem skáld“20. Og það sem verra var:
kannski hafði hann aldrei mikils virði verið? Á þeim dögum var það í tísku að
skjóta á andstæðinga í blöðum og tímaritum með því að þykjast vera að segja
frá höfðingjum og skáldum erlendis. Einn sá meinfysnasti af höfundum
slíkra pistla var Faddej nokkur Búlgarín, höfðingjasleikja, spíón og sjálfur
miðlungsskáld sem birti m.a. í blaði sínu Severnaja ptsjela svonefnda „grein
úr ensku blaði“ um „franskt skáld“ - en lætur öllum skiljast að um Púshkín
sé að ræða. Segir þar, að þessi „effirapari Byrons“ hafi nú glutrað niður vin-
sældum sínum enda hafi hann „aldrei hugsað heila hugsun í verkum sínum,
aldrei sett fram eina einustu háleita tilfinningu, öngvan nytsaman sannleika
... kastaði hann steinum að öllu sem heilagt var, hrósaði sér við skrílinn af
frelsishug en skreið fyrir fótum valdsmanna ... lét stjórnast af aðeins einni
ástríðu, hégómleikanum.“ (P. VII, 679).
Hér hafa safhast upp fleiri vandræði en verði hrakin burt með því einu að
minna með glæsilegum hætti á eilífan mikilleika skáldskaparins og bera
fram spádóm um væntanlega aðild skáldsins að honum. Nú var komið að
því að leggja mat á það hvaða erindi skáldið hafði átt við samtíð sína og þjóð.
III
Púshkín hafði áður ort um þessi efni. Eitt þekktasta dæmið er kvæðið Poet í
tolpa (Skáldið og lýðurinn) sem er ort í formi samtals. Heimskur lýðurinn
(eða skríllinn) kvartar yfir því að söngvar skáldsins séu „ófrjóir“ og vita
gagnslausir. Til einskis glamri hann á hörpu sína, hann ætti heldur að nota
gáfu sína til að „bæta hjörtu bræðra sinna“, lesa þeim „djarfa pistla" enda
muni ekki af veita:
Við erum ósvífnir, lymskir
illir, huglausir, vanþakklátir
geldingar kaldir á hjarta ...
Skáldið vísar þessu voli frá sér með fyrirlitningu: Aldrei munuð þið, „þrælar
áhyggju og nauðsynjar,11 skilja göfuga list. Þið metið leirpott meira en marm-
arann sem geymir mynd Apollós því „í honum sjóðið þið graut.“ Ekki mun
30
www.mm.is
TMM 1999:2