Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Side 99

UPPLÝSING í GEGNUM ÞJÓÐSÖGUR
um sig er runa smáævintýra, varla bundin saman af öðru en aðalpersónu.
Atburðir byggjast mikið á þjóðsögum, Ólafssaga einkum á álfasögum, en
einnig bregður fyrir draugasögum, álagasögum, útilegumannasögum og
trölla. Þessi saga kom út á árinu 1987, en Ólandssaga er enn óútgefín. Hún er
ámóta löng Ólafssögu og líkist henni í meginatriðum, en byggist á
ævintýrum, sbr. lýsingu Einars Ólafs Sveinssonar á þessum tveimur sögum
(í bókinni Um íslenskarþjóðsögur 1940, bls. 103-6), en þar er m.a. greining á
helstu þjóðsögum og þjóðsagnaminnum þessara verka. Ekki eru beinar
upplýsingar um hvenær Eiríkur samdi þessar sögur. En hann orti rímur af
sögum í Ólandssögu árið 1777, og ætti þá sagan að vera eldri, en eiginhandrit
Ólafssögu er skrifað á pappír með stimpluðu ártalinu 1788, eftir það ár er
hún þá samin (Þorsteinn Antonsson, bls. 393). Hún þykir og betur sögð, en
það væru viðbótarrök fýrir því að hún sé síðar samin. Sumir hafa þó talið að
Eiríkur hafi unnið að báðum sögum samtímis, m.a. Steingrímur J. Þor-
steinsson (í doktorsriti sínu um skáldsögur Jóns Thoroddsen, bls. 187).
Ólandssögu er ólokið, hvort sem hefur týnst aftan af henni, eða þá að höf-
undur hafi eklci lolcið við hana (sjá nánar Þorstein Antonsson, bls.417 o.
áfr.). Steingrímur J. Þorsteinsson telur (bls. 183), að einnig Ólafssögu Þór-
hallasonar sé ólokið. Nú má að vísu spinna endalaust áffam slíka runu
smáævintýra, en mér sýnist þó sögunni lokið á þann venjulega hátt að allar
helstu persónur eru annaðhvort látnar eða giftar.
Eins og vant er með sögur þessa tíma fylgjum við aðalpersónu frá uppvexti
um margskonar viðburði, sem eru lítt tengdir innbyrðis. Oft rekst hann á
fólk sem hefur frá sínum ævintýrum að segja, og er þannig hverri sögunni
skotið inn í aðra, svo sem alkunna er af t.d. Þúsund og einni nótt. En sér-
kennilegast við Ólafs sögu er að flest fólk sem aðalpersónan hittir, er álfar. Og
það sem helst aðgreinir þá frá venjulegu fólki er auðlegð. Það er vitaskuld skv.
hefð íslenslcra þjóðsagna, en þar er þessi auðlegð fornleg, en hér eru álfarnir
hinsvegar alveg eins og yfirstétt samtímans í t.d. Danmörku. Þeir aka í vögn-
um, hringja bjöllum á þjóna sína, borða kökur og ávexti, drekka vín. Og þeg-
ar Ólafur hittir þá, eru samtölin á samsvarandi finum (kansellí)stíl, með
málskrúði, þýskri orðaröð, tilfinningasömu tali, o.fl. þ. h. Raunar er áberandi
hve vel allt þetta fína fólk tekur á móti ókunnum alþýðumanninum Ólafi.
Einkanlega hneigist fólk mikið til að bera honum veglegar veitingar „í vist-
legum litlum herbergjum“. Stundum lendir hann í vandræðum meðal slíkra
valdamanna, þegar hann er saklaus borinn illum sökum. En jafnvel þá á
hann sér ævinlega öfluga talsmenn, sem segja hann afbragð annarra manna.
Enda sigrar hann í hverri raun, og jafnvel óvinir hans ganga þá til sátta við
hann. Þeim er þá eklci refsað, heldur fýrirgefið, og hæla þeir síðan Ólafi á
hvert reipi. Oft eru þessir dagdraumar af lostafengnu tagi. Aðalpersónan
TMM 1999:2
www.mm.is
97