Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Qupperneq 120

HERMANN STEFÁNSSON
höfðu það beinlínis að markmiði sínu að skoða verk útaf fyrir sig, burtséð frá
ævi höfundarins og hugmyndum hans í raunverulegu lífi. Það skipti engu
hver hann var eða hvernig tilurð verksins var háttað. Og Jón Kári er ekki
einsdæmi: Guðbergur Bergsson var t.d. án efa meðvitaður um hugmyndir af
svipuðu tagi þegar hann gaf út Froskmanninn í nafni Hermanns Mássonar,
einnar sögupersónu sinnar. Þannig urðu viðtökur og væntingar til bókar-
innar aðrar en þær hefðu verið ef Guðbergur hefði gefið hana út undir eigin
nafni auk þess sem til varð sérstakur kokteill úr bókmenntum og veruleika:
skrifuð persóna skrifar bók. Gabbi Guðbergs var ætlað að komast upp: aft an
á bókinni er mynd af Guðbergi ungum og Guðbergur skrifaði jafhvel í blöð-
in gegn Hermanni Mássyni. Við efumst ekki um tilganginn að baki fölsun-
inni, margslungna leikgleðina.
í nýlegu tilfelli portúgalans Alvaro Lopez eru hvatirnar sennilega hæpn-
ari; Lopez hafði tekið að sér að þýða kvikmyndir fyrir sjónvarp og þýddi
þrjár, tvær úr kínversku og eina úr samísku. Myndirnar voru „döbbaðar“
áður en þær voru sýndar en engu að síður er furðulegt að þó nokkur tími leið
áður en upp komst að þýðing Lopez átti lítið sem ekkert skylt við ff umtext-
ann, enda kunni hann hvorki kínversku né samísku. Hann hafði hreinlega
skáldað upp nýjan söguþráð, falsað nýjar myndir og var á bak og burt með
launaseðilinn. Til hans hefur ekki spurst síðan.
Tilgangur hrekks franska bókmenntafræðingsins Daniel Vandallier var
göfugri. í frönsku bókmenntariti birtist ítarlegur ritdómur Vandalliers um
skáldsöguna Sólskinið frá því ígær eftir Jacques Champfleury.7 Verkið fellur
vel í kramið hjá ritdómaranum sem viðrar í dómnum ýmsar hugmyndir sín-
ar um leið útúr öngstræti franskra nútímabókmennta sem hann tilgreinir ít-
arlega hvert sé. Skáldsaga Champfleury er fyrsta skíman sem vísar leiðina
ffam á við. Þeir lesendur sem hafa ætlað að kynna sér verkið og höfundinn
hafa fljótlega rekið sig á að bæði voru uppspuni. Vandallier hafði þannig ekki
aðeins blekkt lesendur sína heldur mætti einnig saka hann um ritstuld því
hugmyndin er komin beint úr smiðju Borgesar sem ýmist eignaði sögur sín-
ar öðrum, studdi þær tilbúnum heimildum eða skrifaði um verk sem eru
ekki til. Borges hefði sjálfur líklega orðað það þannig að verk Vandallier væri
fyrirrennari og áhrifavaldur sinna verka. Hvert nýtt verk hefur nefnilega
áhrif á það hvernig við lesum hin verkin. Verk Pierre Menards er ekki það
sama og Cervantesar jafnvel þótt Menard hafi skrifað upp verk hins síðar-
nefnda því verk Menards kemur út á allt öðrum tíma, það er skrifað í annað
umhverfi, annan heim með öðrum hugmyndum og umfram allt stendur í
nýjum tengslum við aðra texta.
118
www.mm.is
TMM 1999:2