Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Qupperneq 9

ERFÐIR OG ATLÆTI
Björg Caritas Þorlákson.
erfðaefnisins til að ráða úrslitum um gæði eða
galla lífverunnar. Erfðir eru taldar skipta sköp-
um um líkamlegt og andlegt atgervi mannsins.
Þessi afstaða dregur úr trú á áhrif umhverfis og
aðbúnaðar. Það er því athyglisvert að vita til
þess að á tímum erfðafræðilegrar nauðhyggju
áttu kenningar um áhrif umhverfis og atlætis á
mannlegt atgervi sér sterka talsmenn. í hinu ís-
lenska fræðasamfélagi fjallaði Björg C. Þor-
lákson mikið um samspil erfða og umhverfis.
Kenningar hennar voru um margt á skjön við
ríkjandi mannkynbótastefnu sem samtímamenn hennar, eins og Guðmund-
ur Finnbogason og Ágúst H. Bjarnason, voru hallir undir.
Björg var náttúruheimspekingur og lífeðlisfræðingur sem lét sig samspil
líkama og sálar miklu varða.5 Fræði hennar liggja á mörkum náttúru- og
hugvísinda og hafa þeim lítt verið gerð skil í íslenskri fræða- og vísindasögu.
Effirfarandi greinargerð um afstöðu Bjargar til sambands erfða og atlætis er
hluti af viðamiklu rannsóknaverkefni á höfundarverki Bjargar sem fleiri
fr æðikonur sem Sigríður Dúna Kristmundsdóttir hefur leitt saman taka þátt
í.6 En áður en lengra er haldið er rétt að fara nokkrum orðum um Björgu og
verk hennar.
Björg Caritas Þorlákson var fædd árið 1874 og dó sextug að aldri árið
1934.7 Hún var fyrri eiginkona Sigfusar Blöndals, vann með honum að
íslensk-dönsku orðabókinni í 20 ár, og skildi eftir það við hann. Hún fékk
styrk til náms og hóf nám í Kaupmannahöfn fór síðan til Þýskalands og Sviss
og að lokum til Frakklands. Hún varð doktor í lífeðlisfræðilegri sálarfræði
ffá Sorbonne 1926, fyrst Norðurlandabúa til að ljúka doktorsprófi þaðan.8
Eftir hana liggja heil ósköp af rituðu efni, greinar, erindi, þýðingar, ljóð og
leikrit. Heilu ffæðiritin liggja eftir hana í handriti á Landsbókasafni-Há-
skólabókasafni og bíða þess að verða gefin út og metin fyrir framlag þeirra til
vísindasamfélags hennar samtíðar. Björg hefur eins og áður sagði áhuga á
samspili líkama og sálar og nýtir sér rannsóknir lífeðlisfræði sem voru n.k.
grundvallarvísindi á síðari hluta 19. aldar og fyrstu áratugum 20. aldar. Hún
leitast við að finna lífeðlisfræðilegar undirrætur vitsmunalegra eiginda. Hún
stundaði ekki empírískar rannsóknir, heldur studdist hún við kenningar
þróunarfræði, lífeðlisffæði, sálarffæði og heimspeki til að setja fram eigin
kenningu um manninn sem náttúruveru sem þróar með sér vitsmunalega
hæfni. Björg hefur áhuga á mestu ráðgátum hinnar lifandi náttúru. Hvernig
þróaðist líf á jörðinni? Hvenær varð maðurinn til og hvernig þróaðist hann í
þá vitsmunarveru sem hann er? Sumt er löngu úrelt í fræðum hennar, en
TMM 1999:4
www.mm.is