Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 52

JÚN SIGURÐSSON
skiptalegt verðmæti ætti uppruna sinn í vinnu og starfi mannlegs hugar og
handa. Vinnuvirðiskenningarnar litu ekki á óáþreifanleg verðmæti eins og
t.d. viðskiptavild eða verðlag sem miðast við fágæti eða eítirspurn eina sam-
an. I samræmi við þessar hugmyndir var sú trú t.d. að þróun gæti aðeins orð-
ið við ákvörðun eigenda eða valdhafa um ráðstöfún þekktra verðmæta sem
liggja íyrir. Menn væru ævinlega að skipta á milli sín því sem fyrir lá en ekki
að auka heildarmagnið öllum til hagsbóta.
Almennt trúðu menn á það að kreppa hlyti að valda samfélagslegu hruni.
Kreppa og fjöldaatvinnuleysi lýsti slíkum klofningi og andstæðum í samfé-
laginu að byggingin hlyti að hrynja öll til grunna. Þetta átti rætur í
alþekktum hagfræðikenningum sem John M. Keynes kollvarpaði síðar á
fjórða áratugnum.
Grundvöllurinn undir lífsviðhorfum Jóhannesar er um leið lykillinn að
„misskilningi" hans og vonbrigðum. Kjarninn í hugarheimi Jóhannesar var
einlæg þjóðleg og alþýðleg mannúðarstefna. Hún liggur til grundvallar öll-
um öðrum ályktunum og skoðunum hans. Forsendur hennar eru margvís-
legar. Meðal annars miðast hún við tiltölulega frumstætt mannlíf í skauti
náttúrunnar, lágt verktæknistig og sjálfsnægtabúskap. Samfélagið miðast þá
ekki við örar breytingar, tískustrauma eða vöxt og aukningu allra hluta,
heldur miklu fremur við mjög takmarkaða möguleika og jafnvel skort.
Hugmyndir Jóhannesar höfðu auðvitað alls enga tengingu við nútíma-
neysluþjóðfélag. Neysluþjóðfélagið er jafn langt frá þessum hugarheimi eins
og það er fjarlægt bæði hefðbundnum kapítalisma og kennisetningum
kommúnismans. Það hefur mörgum gleymst á seinni árum að neyslu-
þjóðfélagið sem við lifum í nú er álíka ólíkt og fjarlægt hugarheimi kapítal-
ista á fyrri árum aldarinnar yfirleitt eins og það er andstætt viðhorfum
gamalla kommúnista.
Ég vona að þessi frásögn sé sannleikanum samkvæm eftir því sem minni
mitt leyfir eftir svo langan tíma. Og ég vona að frásögnin varpi ljósi á hugar-
heim Jóhannesar úr Kötlum.
50
www.mm.is
TMM 1999:4