Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Page 72

JÖN VIÐAR JÓNSSON
skeið. Hið íyrsta er á árunum 1886-1892. Þá verða til leikrit eins og Faðirinti,
Fröken Júlía, Kröfuhafar, Paría, Hin sterkari og Bandið. Öll eru þessi verk í
raunsæisformi, aðalþema þeirra átök kynjanna og persónulegt baksvið hinn
harðvítugi skilnaður Strindbergs við konu sína, Siri von Essen. Á næsta
gróskutíma, árunum 1898 til 1903, samdi hann hvorki meira né minna en 26
leikrit, langflest í fullri lengd. Frumlegast þeirra er Draumleikurinn frá 1901,
þar sem skáldið leitast við að endurskapa veruleika draumsins og þá í tvennum
skilningi: hins einstaklingsbundna draums nætursvefiisins og jarðlífsdraums-
ins sem maðurinn vaknar ekki upp af fyrr en í eilífðinni, að því er skáldið trúir.
Annað mesta snilldarverk þessara ára er Dauðadansinn (1900) og þar á eftir
leikir eins og fyrsti hlutinn af Til Damaskus, þar sem Infernó-reynslan er leik-
gerð, Páskar, Aðventa, Krónbrúðurin, Glœpur ogglœpur og leikirnir um sænsku
kóngana, Gustav Vasa, Eirík XIV, Gústav þriðja og Kristínu Svíadrottningu,
sem þiggja langlífi sitt einkum af þakklátum burðarhlutverkum.
Lokakaflinn í leikritun Strindbergs stendur svo frá 1907 til 1909, og bera
þar Kammerleikirnir fjórir, Óveður, Brunarúst, Draugasónatan og Pelíkan-
inn, höfuð og herðar yfir annað. Á því árabili og raunar nokkru lengur rak
Strindberg sjálfur lítið leikhús í Stokkhólmi, Intima teatern, þar sem leikir
hans, nýir sem gamlir, voru sviðsettir. En lítil efni voru þar til að leysa
stórbrotnar skáldsýnir Kammerleikjanna úr læðingi: leikararnir ungir og
óreyndir, sviðið þröngt og tæknin ófullkomin. Gagnrýnendur voru enda
fæstir hrifnir; sumir voru svo óheppnir að hakka í sig leikrit sem nú eru klass-
ísk og hafa fengið söguleg eftirmæli í samræmi við það.
Þeir Ibsen og Strindberg kynntust aldrei og áttu lítil sem engin persónuleg
samskipti, enda aldursmunurinn rúm tuttugu ár. Þó að báðir teldust ff aman
af til þeirrar róttæku skálda- og menntamannafylkingar, sem hinir dönsku
Brandes-bræður hugðust leiða til sigurs á borgaralegu siðamati og kristnum
lífsgildum, ríkti jafnan spenna á milli þeirra, einkum vitaskuld af hálfu
Strindbergs. Afstaða hans til Ibsens var flókin, mótsagnakennd og á köflum
allt að því sjúkleg; hann var um sumt undir sterkum áhrifum frá Ibsen, eink-
um á yngri árum þegar Brandur kom róti á hug hans sem fleiri; seinna varð
hinn norski skáldbróðir aðal-keppinauturinn sem varð að sigrast á hvað sem
það kostaði. Hann sakaði hann um stela frá sér hugmyndum og jafnvel ráðast
á sig persónulega; þannig átti Hedda Gabler að vera stæling á kvendjöflunum
Láru í Föðurnum og Teklu í Kröfuhöfum og Hjalmar Ekdal í Villiöndinni, sem
er ekki hinn raunverulegi faðir dóttur sinnar, að vera skopmynd af Strind-
berg sjálfum.5 Á seinni árum, eftir að Ibsen var orðinn óvinnufær sjúklingur
og Strindberg trúarlega sinnaður á ný, leit hann á Ibsen sem einn aðalboð-
bera hinnar guðlausu efa- og efnishyggju 19. aldarinnar. í Bláu bókinni, safni

70
www.mm.is
TMM 1999:4