Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 97

ENGAR GLAÐLEGAR NÓTUR
margir hefðu tekið undir þessa kaldranalegu hugsun. Þetta var nefnilega á
þeim árum, þegar því tímabili sem Frakkar hafa síðar nefnt „dýrðarárin
þrjátíu“ - les trenteglorieuses- var í rauninni lokið en enginn gerði sér ennþá
fulla grein fyrir umskiptunum. Menn einblíndu aðeins á það sem næst var á
undan, sáu þar aftur miklar framfarir eftir ógnir fyrra helmings aldarinnar
og ímynduðu sér ekki annað en þær myndu halda áfram, þótt smávægileg
snurða hefði hlaupið á þráðinn um stundarsakir. Trúin var reyndar ekki
lengur alveg sú sama og í kringum 1900, hún var jarðbundnari og birtist
fyrst og fremst í þeirri hugmynd, sem virtist sjálfsögð, að nú á dögum væru
allir sammála um markmiðið, sem sé velferðarþjóðfélag með öryggi og
mannsæmandi lífskjörum fyrir alla, eins og væri í uppsiglingu og reyndar
að vissu leyti þegar komið í framkvæmd í Norður-Evrópu, og eina ágrein-
ingsefnið væru leiðirnar að því markmiði. Framtíðin myndi þó fljótlega
leysa þær deilur, svo ekki yrði um villst, og afgangurinn var vísindareyfarar
sem sumir höfðu áhuga á og aðrir ekki. Sagan var gjarnan sögð út frá slíku
sjónarmiði, og eitthvað í þá veru hefðu menn á þeim tíma sennilega viljað
segja aldamótamönnunum, ef þeir hefðu yfirleitt hugsað svo langt að þeim
hefði fundist þeir eiga eitthvað vantalað við þá.
í tuttugustu aldar sögu Erics Hobsbawm, sem nefnist „Öld öfga, hin stutta
tuttugasta öld 1914-1992“ og nú er komin út á íslensku, geta menn svo lesið
hvernig fór um sjóferð þá. Sú mynd sem þar er dregin upp af öldinni okkar er
í nokkuð öðrum litum en menn áttu að venjast á „dýrðarárunum þrjátíu" og
drykklanga stund á eftir, og má vera að það reyni á augun. En ekki er úr vegi
að hugleiða orsökina. Þegar Hobsbawm lítur á það sem næst er á undan sín-
um eigin ritunartíma, birtist honum að sjálfsögðu nokkuð önnur sjónhverf-
ing en sú sem blasti við mönnum í byrjun áttunda áratugarins, en
myndbreyting söguritunarinnar stafar þó ekki af því. Nýjungin hjá Hobs-
bawm, sem hefur gert það að verkum að rit hans er allfrægt víða um heim og
hefur verið þýtt á mörg tungumál, er í raun og veru fólgin í því að sjónar-
hornið er annað en áður hefur tíðkast og hægt var að hafa til viðmiðunar
fram til þessa: hann skoðar sem sé rás tuttugustu aldarinnar í annarri bylgju-
lengd en menn hafa hingað til gert. Þannig má segja að ýmist annað komi í
ljós en áður var sýnilegt, eða menn vildu sjá, og finnst mér gagnlegt að reifa
það í fáum orðum.
Sú hugmynd að hægt væri að greina ýmsar „bylgjulengdir" í tíma sögunn-
ar kom fýrst ffam hjá franska sagnfræðingnum Fernand Braudel, og gerði
hann sjálfur greinarmun á þrenns konar tímavíddum af því tagi sem hann
kallaði „skammtíma", „miðtíma“ og „langtíma“: benti hann á að fyrirbæri
sögunnar væru ólík í eðli sínu eftir því í hvaða tímavídd þau gerðust.
TMM 1999:4
www.mm.is
95