Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Side 47

DYGÐIR ÍSLENDINGA
lengur til neins gagns og sögðu mönnum ekkert sem máli skipti. í þeim klass-
ísku samfélögum sem Maclntyre benti á höfðu frásagnakvæði og sögur það
hlutverk að byggja upp siðferði meðal fólks. Boð og bönn höfðu þar aðeins
merkingu væru þau skilin í samhengi við atburðarás sögunnar og stöðu
söguhetjunnar innan samfélags síns, en þessir hlutir mynda rammann utan
um athafnir söguhetjunnar. Maclntyre benti til dæmis á að íslenska orðið
„skyldur“ gæti vísað bæði til ættartengsla og siðferðisskyldu. Einstaklingar í
samfélaginu hafa ólíkar skyldur og skyldur þeirra geta breyst og fara eftir að-
stæðum. Höfðingjar og alþýðumenn hafa ólíkar skyldur. Aldur, kynferði,
starf, virðing, vinátta, fjöldskylda, allt skiptir þetta máli bæði þegar ákvarða
skal hvað skuli gera og einnig þegar dæmt er um gjörðir manna. Sjálfsskiln-
ingur mannsins í slíku samfélagi er mótaður af hlutverki hans innan þess,
frekar en af honum sjálfum í einangrun. Það er því í samfélaginu og í þeim
sögum sem við segjum hvert öðru sem siðferðis og dygða er að leita, en ekki í
fullmótuðum afstrakt kenningakerfiim. Höfum þetta í huga og lítum aðeins
nær okkur á íslendinga og hugmyndir þeirra um dygðirnar.
Hverjar eru þær dygðir sem nútíma íslendingum eru efstar í huga og
hvernig tengjast þær þeim siðferðishefðum sem að ofan eru raktar? Ef marka
má Gallup-könnunina sem gerð var fyrir art.is vegna kristnihátíðar á Þing-
völlum í júlí árið 2000 eru núverandi dygðir íslendinga eftirfarandi:
heiðarleiki, fjölskyldu- og vináttubönd, hreinskilni, heilsa, jákvœðni, traust og
dugnaður, nokkurn veginn í þessari röð. Áherslan, einkum á heilsuna, fjöl-
skyldu- og vináttubönd, og ef til vill einnig á j ákvæðni, virðist ver a forn arfur
sem geymst hefúr í kvæða- og sagnahefð íslendinga.8 Skyldleikinn við fornar
dygðir Hávamála bendir til þess að Islendingar séu ennþá að segja sjálfum sér
sögur til þess að viðhalda ævagömlu siðferði sínu. Víst er að minnsta kosti að
hér er ekki um neinn kanón eða fyrirffam ákveðinn lista dygða að ræða. Orð-
in sjálf, sem talin eru upp að ofan, voru ekki gefin upp af Gallup, heldur voru
þau tilgreind af þeim sem spurðir voru.
En rétt er að skoða aðeins forsendur könnunar af þessu tagi. Eins og aðrar
slíkar byggir þessi á tilviljanaúrtaki og síðan er alhæft út frá því um heildar-
hópinn, sem í þessu tilviki er íslendingar allir. Úrtakið var 1200 einstaklingar
af öllu landinu, frá 16 til 75 ára, en hringt var í þetta fólk frá september til
nóvember á síðasta ári. Þótt markmið könnunarinnar hafi verið það að finna
hverjar væru sjö helstu dygðir nútíma íslendinga eru það strangt til tekið
hvorki dygðir, né dygðir íslendinga, sem fengust út úr könnuninni, heldur
þeir eiginleikar sem einstakir íslendingar telja mikilsverðasta í sínu eigin fari
og til dæmis þeirrar manneskju sem þeir bera mesta virðingu fyrir. Könnun-
in gefur því nokkuð góða mynd af því sem íslendingar segja og halda um
sjálfa sig sem einstaklinga, vini og fjölskyldumeðlimi.
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
45