Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Síða 14

KRISTJÁN ÁRNASON
Það ástand hugans sem hann kennir við andleysi eða nefnir stundum
einnig „heiðnina innan kristindómsins“, telur hann ríkjandi ástand meðal
samtíðarmanna sinna - og hefði trúlega einnig talið ríkjandi meðal okkar.
En það felst einkum í því að falla inn í fjöldann og láta berast hugsunarlaust
og afstöðulaust með því sem allir segja og gera og talið er rétt og fínt og efst á
baugi hverju sinni. Þar kemur þessi örvænting ekki upp á yfirborðið en er til
staðar engu að síður og lætur að sér kveða, þó að enginn vilji horfast í augu
við hana. Undir andleysið heyrir og hiklaust sá sem Kierkegaard nefnir
broddborgarann, en hann gengur svo fullkomlega upp í endanleikanum,
velgengni í lífinu og ytra áliti og er svo bundinn því að hann hleypir ekki
neinu öðru að. Örvæntingin kemur hins vegar upp á yfírborðið, í mynd
lífsleiða og tómleikakenndar, hjá fagurkeranum svonefnda, sem lýst er í
fyrri hluta bókarinnar Annaðhvort-eða og er vitaskuld andstæða brodd-
borgarans en stendur á hærra stigi en hann, þar sem hann vill einmitt láta
endanleikann lönd ogleið og svífa um frjáls í leit sinni að sínýrri afþreyingu
án þess að taka ábyrgð á sjálfum sér. Því er það einmitt gegn honum sem
hinni fleygu setningu „Veldu sjálfan þig“ er beint í síðari hluta verksins. Að
velja sjálfan sig er að vísu frábrugðið því að velja eitthvað fast og áþreifan-
legt sér til handa, því að það sem valið stendur um, þetta sjálf, er þeim
mótsögnum haldið að það verður fýrst til með valinu en er þó til áður, því
að ella væri ekki unnt að velja það. Á þessu stigi er það þó upphaf hins
siðlega sem slíks, hins frjálsa og um leið bindandi vals sem fagurkerinn
skýtur sér stöðugt undan, og felst einkum hjá fulltrúa hins siðlega, Vil-
hjálmi dómara, í trúnaðarsambandi við sína nánustu og skyldurækni við
þjóðfélagið.
En þegar til kemur verður einhver brestur í þessari siðlegu tilveru sem lítur
svo vel út á yfirborðinu og þar sem „hið algjöra“ birtist í hinu almenna sið-
ferði, og Kierkegaard boðar okkur nýtt tilverustig og æðra sem hann nefnir
hið trúarlega. Hér tekur sjálfsvalið á sig nýja mynd, þar sem hinn trúaði verð-
ur fremur útvalinn, en sjálfvalinn, og í stað hins einfalda sjálfsvals kemur eitt-
hvað sem Kierkegaard lýsir sem hinni tvöföldu hreyfingu þar sem riddari
trúarinnar sýnir fullkomna auðsveipni um leið og hann endurheimtir allt
aft ur, að dæmi Abrahams er hann fórnar ísak. Þessi endurheimt, sem verður
sjálfsendurheimt, og Kierkegaard auðkennir sem endurtekninguna er sjálfs-
valið í trúarlegri mynd, og í samnefhdu riti, Endurtekningunni, teflir
Kierkegaard henni fram sem yfirskrift yfir kristinni lífsskoðun andstætt
hinni heiðnu sem nær hámarki í hinni platonsku endurminningu eða upp-
rifjun. Því ólíkt hinni síðarnefndu sem stefnir aftur á bak á vit einhverrar
fortilveru stefnir endurtekningin fram á við, því í henni verður eitthvað til
12
malogmenning.is
TMM 2000:4