Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 19

Vilhjálmur Árnason
Að velja sjálfan sig
Tilraunir Kierkegaards um mannlífið
I
Líkt og Karl Marx greindi efnislegar forsendur skapandi mannlífs,1 má segja
að Soren Kierkegaard einbeiti sér að andlegum forsendum þess að við getum
lifað heilu og kærleiksríku lífi. Fyrir Kierkegaard eru þetta óhjákvæmilega
kristnar forsendur. Þótt líf þessa einkennilega manns hafi að miklu leyti
einkennst af baráttu gegn kristnum dómi eins og hann birtist í dönsku
kirkjunni, þá er öll hugsun hans eiginlega útlegging á inntaki þess að vera
kristinn. Og jafnframt er hann sannfærður um að sú leið sem Kristur opn-
aði manninum sé eina leiðin sem hann geti fetað til þess að verða heil
manneskja. Það er þó langt í frá að Kierkegaard boði tiltekinn lífsstíl í
ströngum trúarlegum anda. Rit hans eru eins konar tilraunir um mannlífið
— hann greinir mismunandi lífsform og tilvistarkosti og sýnir inntak
þeirra og stefnu. Hann lætur síðan lesandanum eftir að draga lærdóma af
greiningunni, vitandi það að skilningur hans mun aldrei verða raunveru-
legur nema í eigin lífsreynslu og breytni. Líkt og Sókrates gerir Kierkegaard
sér grein fyrir því að hugsuðurinn getur ekki verið annað en ljósmóðir
þeirra hugmynda sem fæðast í hverjum einstaklingi þegar hann glímir við
þau verkefni sem lífið leggur honum á herðar. Og höfuðverkefnið er maður
sjálfur.
Einmitt þetta markar sérstöðu mannlegrar tilvistar: að lífið er hverjum
manni verkefni sem hann verður að leysa sjálfur. Því að vera manneskja er
ekki bara líffræðileg staðreynd um þá sem tilheyra tegundinni homo sapiens.
Allir menn eru gæddir ákveðnum tegundarbundnum eiginleikum sem þeir
eiga sameiginlega og greina þá frá öðrum skepnum. En það að lifa og vera til
sem manneskja er ekki eiginleiki heldur möguleiki sem hver og einn verður
að leitast við að raungera í sínu eigin lífi. Enginn getur tekið af honum ómak-
ið, þótt ekki skorti tilboðin á markaðstorgi lífsþægindasamfélagsins. Verk-
efnið verður ekki leyst með því að fylgja bara straumnum og mótast af þeim
öflum sem ráðandi eru í samfélaginu hverju sinni. Ekki svo að skilja að mað-
ur geti komist hjá því að mótast af tísku og tíðaranda. Við erum alltaf að ein-
TMM 2000:4
malogmenning.is
17