Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Page 23

AÐ VELJA SJÁLFAN SIG
og feta óvissar leiðir. Og hann hlýtur auðveldlega umbun heimsins því að
hann hefur allt til að bera til þess að vegna vel í lífinu.9 Broddborgarinn getur
aftur á móti ekki verið óhultur. Margvíslegir atburðir og lífsreynsla geta orð-
ið til þess að lífsgrunnur hans skekist og heimsslit verði. Þá fyrst verða hon-
um ljós angistin og örvæntingin sem hann hefur vandlega dulið undir
yfirborði borgaralegs virðuleika. En þegar grunnurinn brestur og vitundin
brotnar myndast rými fýrir nýja von—til verður möguleiki á því að brodd-
borgarinn endurskoði sitt líf. Þegar til úrslita dregur í lífi hans sér hann að
hann getur ekki lengur stutt sig við veggi vanans, þeir halda ekki lengur og
hann verður að finna nýja leið til að lifa af: „Sá, sem ekki kollsigldi lífi sínu,
áður en hann tók að lifa, mun aldrei lifa.“10
Kierkegaard talar um þrjár leiðir út úr slíkri lífskreppu. Hann kallar þær
áfanga á lífsleiðinni („stadier pá livets vej“) og kennir þá við hið fagurfræði-
lega, hið siðferðilega og hið trúarlega. Segja má að þetta séu ólík stig hinnar
brotnu vitundar sem íhugar sjálfa sig, andstætt hinni óbrotnu „náttúrulegu“
eða óyfirveguðu vitund sem einkennir broddborgarann. Hið fagurfræðilega
vitundarstig er þó í raun ekki lausn á lífskreppu broddborgararans heldur
fremur leið til þess að viðhalda borgaralegu líferni í fullri meðvitund um til-
gangsleysi þess. Fagurkerinn hefur að þessu leyti losað sig undan skynheim-
inum, hann tekur hann ekki alvarlega og er því ekki lengur ábyrgur
þátttakandi í borgaralegri tilveru heldur verður fremur eins og áhorfandi að
lífinu. En hann finnur sér heldur ekki neina nýja festu því að hann forðast
umfram allt að skuldbinda sig á nokkurn hátt, enda stendur honum á sama
um allt. Hin gríska rót orðsins cestetíker merkir skynjun en tengist síðar sér-
staklega hinu fagra, einkum fögrum listum.11 Fagurkerinn leitast við að
njóta lífsins líkt og maður nýtur listaverks. Þess vegna losar hann sig fr á lífinu
og heldur sig í fjarlægð listnjótandans sem ekki þarf að taka ábyrgð á því sem
gerist heldur einungis skynja það sjálfum sér til yndis og ánægju. Og þar eð
fagurkerinn hefur séð í gegnum blekkingar hins broddborgarlega lífs er
hann ekki njörvaður niður við það með sama hætti og broddborgarinn. Fag-
urkerinn hefur opnað vídd hins mögulega en á óeiginlegan hátt, þ.e. þannig
að hann gælir við alla möguleika og heldur þeim opnum til þess að hafa frítt
spil. „Hér verður sjálfið sértækur möguleiki; það útjaskar sig í möguleikum,
en það kemst hvorki lönd né strönd, því að hið nauðsynlega er einmitt þang-
að sem það þarf að komast; að verða maður sjálfur er einmitt hreyfing á
staðnum.“12 Hvorki fagurkerinn né broddborgarinn finna hið „heilbrigða
jafnvægi“ sem þarf að vera á milli nauðsynjar og möguleika í mannlegri til-
veru. ímyndunarsnauður broddborgarinn útilokar hið mögulega og er því
að kafna af andleysi (því að möguleikinn er eins konar súrefni andans13), en
TMM 2000:4
malogmenning.is
21