Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Qupperneq 28

VILHJÁLMUR ÁRNASON
að fórn ísaks á sér enga sýnilega réttlætingu sem hægt er að vísa til.23 „Það er
engin æðri siðfræðileg merking í lífi Abrahams önnur en sú að faðirinn á að
elska soninn.“24 Með því að verða við kröfu Guðs tekur Abraham ekki eina
siðferðilega skyldu fram yfir aðra: hann verður að láta hið siðferðilega lönd
og leið í krafti æðri tilgangs trúarinnar. Kierkegaard kallar þetta „siðferðilegt
frávik í æðra skyni“.25 Agamemnon er harmræn hetja, Abraham er riddari
trúarinnar.26
Kierkegaard lýsir muninum á gerðum Agamemnons og Abrahams út frá
tvenns konar hreyfingum. Þegar Agamemnon gegnir skyldu sinni sem kon-
ungur og fórnar Ífigeníu framkvæmir hann hreyfingu hinnar „óendanlegu
auðsveipni“. „I hinni óendanlegu auðsveipni er friður og hvíld“,27 segir
Kierkegaard, því að í henni felst að lúta einfaldlega æðra kennivaldi af öguðu
æðruleysi. Agamemnon lætur staðar numið í slíkri auðsveipni og hvílir því
öruggur í hinu almenna.28 En Abraham gengur lengra; „hann framkvæmir
enn eina hreyfingu“29 og í henni er stökk trúarinnar fólgið. Með henni afsal-
ar Abraham sér ekki ísak heldur trúir því að hann muni fá hann aftur og end-
urheimta þar með merkingu tilverunnar.30 Og þessa trú sína byggir
Abraham vitaskuld ekki á neinum líkum, hvað þá á hlutlægri vissu. Hann er
handan marka hins röklega og skiljanlega og trúir eingöngu „í krafti hins
fjarstæða“. „Riddari trúarinnar hefur ekki á neinn að treysta nema sjálfan sig
og í því er hið skelfilega fólgið."31 Þess vegna getur hann ekki talað við
nokkurn mann, heldur verður hann að dylja fórnina eins og mannsmorð
sem hún líka er frá siðferðilegu sjónarmiði. En undur trúarinnar gerist og
Abraham fær ísak aftur. Það var ekki honum sjálfum að þakka því að hann
var algjörlega búinn að gefa soninn frá sér og stóð eins og morðingi með
brugðinn hnífinn. Hann fékk ísak aftur á óskiljanlegan hátt í krafti
trúarinnar.
V
Hvaða lærdóm getum við dregið af þessari sögu? Er þetta ekki einstæður,
löngu liðinn atburður (ef hann gerðist þá nokkurn tíma) sem kemur lífi okk-
ar hér og nú ekkert við? Ein leið til að túlka þessa sögu er að sjá brotgjarna til-
veru mannsins í ljósi hennar.32 Við lifum stöðugt við þá hættu, hversu
þægilega sem við kunnum að hafa komið okkur fyrir í hinum siðferðilega
heimi, að glata því sem er okkur kærast eða verða að láta það af hendi. Heim-
ur okkar getur hrunið saman á hverri stundu. Við getum staðið eftir yfir-
komin af sorg eða sem aumir syndarar og ekki fundið neitt til huggunar í
þeim heimi sem við erum vön að reiða okkur á. Vonleysi, angist og örvænt-
26
malogmenning.is
TMM 2000:4