Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 37

Jóhanna Þráinsdóttir
Er trúin þverstæða?
Gagnrýni Magnúsar Eiríkssonar á trúarskoðunum
Kierkegaards í Ugg og ótta
Inngangur
Á fimmta og sjötta tug nítjándu aldar urðu í Danmörku harðar deilur um
tengsl trúar, og þá einkum kristindóms, við heimspeki og raunvísindi. Til-
drögin má rekja til þeirra rita Sorens Kierkegaard, sem hann skrifaði undir
dulnefni, en þar hafnar hann öllum slíkum mægðum. Að hans dómi var trú-
in allri hugsun og öllum vísindum æðri.1 íslenski guðfræðingurinn Magnús
Eiríksson (1806-1881) gerðist fljótt atkvæðamikill á ritvellinum í deilum
þessum. Hann kom þar fram sem fulltrúi skynsemishyggju sem var þó, vegna
innilegrar trúarsannfæringar hans, að ýmsu leyti ff ábrugðin almennri skyn-
semishyggju þessa tíma. í ritum sínum deildi Magnús ekki aðeins á helstu
ffamámenn dönsku kirkjunnar, svo sem Mynster Sjálandsbiskup, Marten-
sen, prófessor við Hafnarháskóla og Grundtvig, heldur einnig Soren Kierke-
gaard, sem guðfræðingar töldu þó yfirleitt ekki svara verðan.
Hér verður aðeins drepið á helstu ágreiningsefni Magnúsar við Kierke-
gaard, eins og þau koma fram í riti sem kom út í Kaupmannahöfn 1850 undir
heitinu: „Er Troen et Paradox og „i Kraft af det Absurde“? et Sporgsmaal
foranlediget ved„Frygt og Bæven, af Johannes de silentio“, besvaret ved hjelp af
en Troes-Ridders fortrolige Meddelelser, tilfœlles Opbyggelse for Jeder, Christne
ogMuhamedanere, afbemeldte Troes-Ridders BroderTheophilus Nicolaus.“
Eins og heitið ber með sér er kveikjan að riti Magnúsar rit Kierkegaards
Uggur og ótti (Frygt ogBæven), sem hann gaf út undir dulnefninu Johannes
de silentio.
Rit Magnúsar er alls 215 síður og skiptist það í þrjá meginkafla: I. Troen,
betragtetfra Abrahams Standpunkt, som í Kraft afdet Absurde, II. Det af Jo-
hannes de silentio anvendte Exempel: Troens Ridder og hans forhold til
Prinsessen, oplyses ogproves, III. Troes-Paradoxet, saaledes som detfremtræder í
„Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift“ af Johannes Climacus. Ritið hefst á
formála þar sem Magnús ávarpar lesandann og gerir grein fyrir tilgangi
sínum með skrifunum, en hann er tvíþættur: Annars vegar að hrekja
kenningar Kierkegaards um það að trúin sé þverstæða og að menn trúi í
TMM 2000:4
malogmenning.is
35