Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 51

HVERS VEGNA ER DAUÐINN BESTA GJÖFIN, KIERKEGAARD?
trúin er mun flóknari tilfinning en heimspekin vill vera láta. Á þessum tíma
verður skorturinn á hugsun um vanda trúarinnar hins vegar áþreifanlegur,
bæði fyrir einstaklinginn og samfélagið. Því með myndun borgarastéttar og
stigvaxandi ítökum efnishyggjunnar í hugum fólks glatar spurningin um trú
í lífinu ekki aðeins áhrifamætti sínum, heldur er líkt og ástríða fólks til lífsins
falli í verði. Á slíku verðhruni eru engar töfralausnir. Gallinn er hins vegar sá
að kristni heldur velli, en sem skrautfjöður á fólki: fólk telur sig kristið. Það
er þessi blekking sem Kierkegaard getur ekki látið í friði og því gagnrýnir
hann bæði sofandahátt talsmanna kristni og smásálarskap borgaralegrar
efnishyggju.
En það er fleira sem Kierkegaard gagnrýnir. Ef marka má túlkun hans á
fórn Abrahams hafa engin mannleg fræði náð tökum á efninu. Hugsun um
fórn Abrahams dregur aftur á móti ekki aðeins fram í dagsljósið þá blekk-
ingu sem minnst hefur verið á, heldur þær ýktu kröfur sem kristnin gerir til
áhangenda sinna í efhum trúar og ástar. Fyrir vikið getur hugsun um fórn
Abrahams reynst gjöful uppspretta, hvort heldur um óleystan vanda kristni
eða vanda manns sjálfs í lífinu. Hvort maður gefi lífi sínu aðeins tilgang (í
kristni) með því að deyða sjálfan sig og þann sem maður elskar, er spurning
sem beint verður til Kierkegaards í lokin.
I. Freisting Abrahams er vandi afkomenda hans
Eins og ffam hefur komið kann sagan af Abraham að vera of einstæð og of
fjarlæg til að eiga nokkurt erindi við nútímafólk. En það eru fleiri en
Kierkegaard sem efast ekki um áhrifamátt sögunnar. Það er til maður sem
gengur svo langt að kalla Móríaland verustað okkar allra, hverja einustu
stund, hvern einasta dag. Þetta er ffanski samtímaheimpekingurinn Jacques
Derrida en í nýlegri bók sinni, Donner la mort (The Gift of Death), bók sem
sögð er vera ítarlegust bóka hans í efnum trúarinnar, ræðir hann vanda krist-
innar trúar. Þar ræðir hann líka í fýrsta skipti á prenti ff amlag Kierkegaards í
því efiii. í sömu bók svarar Derrida kalli trúarinnar og segir: „Ef trúin spyr
ekki um ábyrgð, spyr hún ekki um neitt.“7 Áherslan er á hvern og einn hér og
nú í efhum trúar og ábyrgðar; um reynslu hvers og eins af þessu sambandi
trúar og ábyrgðar. Ólíkt því sem siðapostular nútímans halda, segir Derrida,
þeir sem eru á hlaupum með erindi í fjölmiðlum daginn út og daginn inn,
hvílir ábyrgðin ekki sérstaklega á herðum siðfræðinga. Hana er ekki að finna
í skrifum heimspekinga, heldur Derrida áffam, heldur í reynslu fólks af
hversdeginum. Það sem sagan af Abraham sýnir er að fórn ísaks er vort dag-
legt brauð, að reynslan af ábyrgð er allra.8
En er þetta rétt? Hér er brot úr sögunni:
TMM 2000:4
malogmenning.is
49